● به مجموعه یا توده‌ای از سلول‌های غیر طبیعی در مغز، تومور مغزی می‌گویند. این سلول‌ها می‌توانند خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. اما به طور بالقوه هر دو برای سلامتی انسان‌ها تهدید به شمار می‌روند و می‌توانند کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهند.
● ما تصمیم داریم در این مطلب در خصوص تومور مغزی، علائم و سریع‌ترین راه درمان آن صحبت کنیم.
تومور مغزی چیست؟
● مغز ما درون جمجمه قرار گرفته است و این جمجمه بسیار سفت و سخت است تا بتواند به خوبی از مغز محافظت کند. هر نوع رشدی در این فضای محدود می‌تواند مشکل آفرین باشد. تومور مغزی یک توده غیر طبیعی از بافت است و در آن سلول‌ها به شکلی غیر طبیعی و غیر قابل کنترل رشد کرده و تکثیر می‌شوند.
● همان طور که می‌دانید مغز ما در بدن نقشی حیاتی را ایفا می‌کند. کنترل اکثر عملکردهای بدن از جمله آگاهی، حرکات بدن، احساسات، هیجانات، گفتار، افکار و حافظه برعهده مغز است. وجود تومور درون مغز می‌تواند عملکرد مغز را با اختلال مواجه کرده و روی فعالیت‌های طبیعی بدن تاثیرات منفی بگذارد.
● طی آزمایشات و تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده تاکنون بیش از ۱۵۰ نوع تومور مغزی به ثبت رسیده است. اما به طور کلی تومورهای مغزی به دو دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند:
- ○ تومور مغزی اولیه: این نوع تومورهای مغزی شامل تومورهایی هستند که از بافت‌های مغز یا محیط اطراف مغز نشئت می‌گیرند. بسیاری از تومورهای مغزی اولیه خوش خیم هستند. اما در برخی موارد در میان آن‌ها تومور بدخیم نیز گزارش شده است.
- ○ تومور مغزی ثانویه: نام دیگر این تومور، تومور متاستاتیک مغز است. این نوع تومور به تومورهای سرطانی اشاره دارد که در نقاط دیگری از بدن مانند سینه، ریه‌ها و… به وجود می‌آیند و معمولاً از طریق جریان خون به مغز می‌رسند. تومورهای متاستاتیک سرطانی و بدخیم هستند.
● در بخش‌های آتی با انواع تومورهای مغزی بیشتر آشنا خواهیم شد.
تفاوت تومور مغزی خوش خیم و بدخیم
● شاید بهتر باشد قبل از اینکه در خصوص علائم و راه‌های درمان تومور مغزی صحبت کنیم، ببینیم تومورهای خوش خیم و بدخیم چه تفاوتی با یکدیگر دارند. مهم‌ترین تفاوت میان این دو عبارتند از:
- ○ اصلی‌ترین تفاوت میان تومورهای خوش خیم و بدخیم مربوط به سرعت تکثیر سلول‌های آن‌هاست. تومورهای خوش خیم سرعت تکثیر بسیار آرام و کندی دارند و به طور معمول به بافت‌های دیگر گسترش پیدا نمی‌کنند. اما تومور بدخیم سرعت رشد و تکثیر زیادی دارد و می‌تواند سریع‌تر پخش شود.
- ○ با این حال که تومورهای خوش خیم مشکلات زیادی را می‌توانند به بار آورند. اما معمولاً سرطانی نیستند و درمان آن‌ها راحت‌تر از تومورهای بدخیم است. اما تومورهای بدخیم سرطانی هستند و نسبت به تومورهای خوش خیم تهاجمی ترند.
- ○ تومورهای خوش خیم دارای مرزهای واضح‌تری هستند و پس از جراحی و برداشتن آن‌ها معمولاً برنمی گردند.
- ○ در مقابل تومورهای بدخیم با رشد سریع می‌توانند به دیگر نواحی مغز و حتی نخاع آسیب وارد کنند. از این رو باید فورا درمان شوند و در برخی مواقع امکان بازگشت آن‌ها وجود دارد.
علت ابتلا به تومور مغزی
● از شایع‌ترین دلایلی که می‌توانند ریسک ابتلای افراد به تومور مغزی را افزایش دهند عبارتند از:
○ سابقه خانوادگی: تنها حدود ۵ تا ۱۰ درصد از سرطان‌های مغز ژنتیکی و ارثی هستند و این موضوع می‌تواند به ندرت اتفاق بیفتد.
○ سن: احتمال بروز بسیاری از تومورهای مغزی با افزایش سن بیشتر می‌شود.
○ قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی: بسیاری از مواد شیمیایی که افراد در محل کار با آن‌ها سروکار دارند مضر و سرطان‌زا هستند.
○ قرار گرفتن در معرض تشعشات: قرار گرفتن در معرض تشعشعات یونیزان احتمال ابتلا به تومورهای مغزی را در افراد افزایش می‌دهد.
انواع تومورهای مغزی
● همان طور که در بخش‌های قبل اشاره کردیم، تومورهای مغزی به طور کلی به دو دسته اصلی تومورهای مغزی اولیه (خوش خیم) و تومورهای مغزی ثانویه (بدخیم) دسته‌بندی می‌شوند.
● اما هر کدام از این تومورها خود زیر مجموعه‌هایی دارند که ما قصد داریم برای آشنایی بیشتر شما عزیزان تمامی انواع آن را معرفی کنیم.
انواع تومور مغزی اولیه (خوش خیم)
کوردوما
● این تومورهای مغزی معمولاً در گروه تومورهای خوش خیم قرار می‌گیرند و سرعت رشد پایینی دارند. تومور مغزی کوردوما بیشتر در افراد ۵۰ تا ۶۰ سال شایع است. رایج‌ترین محل رشد این نوع تومور در قاعده جمجمه و قسمت پایینی ستون فقرات است.
● با اینکه این تومورها خوش خیم هستند اما می‌توانند به استخوان‌ها و بافت‌های مجاور حمله کرده و به آن‌ها فشار وارد کنند. این تومورها بسیار نادر هستند و تنها ۰.۲ درصد از تومورهای مغزی اولیه به این نوع تومورها اختصاص دارند.
کرانیوفارنژیما
● با اینکه این تومورها نیز در گروه تومورهای خوش خیم قرار می‌گیرند اما به علت قرار گرفتن در مجاورت ساختارهای مهم در عمق مغز، برداشتن آن‌ها سخت است. این تومورها معمولاً در قسمتی از غده هیپوفیز تشکیل می‌شوند.
گانگلیوسیتوم
● تومورهای گانگلیوما و گانگلیوما آناپلاستیک از جمله تومورهای مغزی نادر هستند و شامل سلول‌های عصبی سرطانی می‌شوند. این نوع تومورها معمولاً در میان بزرگسالان جوان شیوع بیشتری دارند.
گلوموس ژوگولار
● این تومورها نیز اغلب زیر قاعده جمجمه و در بالای ورید گردن تشکیل می‌شوند و تنها ۰.۶ درصد از نئوپلاسم‌های سر و گردن را تشکیل می‌دهند.
مننژیوم
● شایع‌ترین تومورهای خوش خیم داخل جمجمه‌ای مننژیوم‌ها هستند که از مننژها نشئت می‌گیرند. بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از نئوپلاسم‌های مغز را شامل می‌شوند و درصد بسیار کمی از آن‌ها بدخیم هستند.
پینئوسیتوما
● این تومورها از سلول‌های پینه آل تشکیل می‌شوند و عموما در بزرگسالان بروز می‌کنند. رشد آن‌ها اغلب به آرامی و غیر تهاجمی است.
آدنوم هیپوفیز
● بعد از گلیوما، مننژیوم و شوانوم، این تومورها شایع‌ترین تومور داخل جمجمه‌ای هستند. اکثر این تومورها خوش خیم هستند و رشد کُندی دارند. آدنوم شایع‌ترین بیماری است که می‌تواند غده هیپوفیز را درگیر کند و بیشتر در افراد بین ۳۰ تا ۴۰ سال شایع است. اکثر این تومورها قابل درمان هستند.
شوانوما
● در امتداد اعصاب به وجود می‌آیند و میان بزرگسالان شایع هستند. با اینکه خوش خیم هستند، اگر رشد کنند و سریعاً درمان نشوند می‌توانند به مغز فشار وارد کرده و خطرات جدی به دنبال داشته باشند.
انواع تومور مغزی ثانویه (بدخیم)
● شایع‌ترین نوع تومور مغزی در بزرگسالان که ۷۸ درصد از تومورهای بدخیم مغز را تشکیل می‌دهد، تومور مغزی گلیوما است. این تومورها از سلول‌های پشتیبان مغز به نام گلیا به وجود می‌آیند. تومورهای گلیال به چند دسته زیر تقسیم می‌شوند:
آستروسیتوم‌ها
● شایع‌ترین نوع گلیوما که حدود نیمی از تومورهای اولیه مغز و نخاع را تشکیل می‌دهند. این نوع تومورها از سلول‌های گلیال ستاره‌ای شکل به نام آستروسیت (بخشی از بافت حمایت کننده مغز) به وجود می‌آیند. معمولاً درون مغز رخ می‌دهند. اما ممکن است در دیگر نواحی اطراف مغز نیز تشکیل شوند.
● ممکن است افراد در هر رده سنی درگیر این نوع تومور شوند. اما در بزرگسالان به خصوص مردان میانسال شیوع بیشتری دارند. همچنین بیشتر تومورهای مغزی کودکان نیز از این نوع هستند.
اپندیموم‌ها
● ۲ تا ۳ درصد از کل تومورهای مغزی را تشکیل می‌دهند. اپندیموم‌ها از تبدیل نئوپلاستیک سلول‌های اپاندیمی پوشاننده سیستم بطنی بدست می‌آیند.
گلیوبلاستوما مولتی فرم
● تهاجمی‌ترین نوع تومور گلیال به شمار می‌رود. این تومورها تمایل زیادی به رشد سریع دارند و در مدت زمان کوتاهی گسترش پیدا می‌کنند. معمولاً در افراد ۵۰ تا ۷۰ ساله شیوع بیشتری دارند و در مردان شایع‌تر از زنان هستند.
مدولوبلاستوما
● شیوع بیشتری در کودکان دارند و اغلب در مخچه ایجاد می‌شوند. جزء تومورهای درجه بالا هستند. اما معمولاً به پرتو درمانی و شیمی درمانی پاسخ می‌دهند.
الیگودندروگلیوما
● از سلول‌هایی که میلین را می‌سازند مشتق می‌شوند و رشد سریعی دارند.
علائم تومور مغزی چیست؟
● علائم تومور مغزی بسته به نوع تومور، اندازه تومور و محل رشد تومور می‌توانند متفاوت باشند. برخی از تومورها به صورت مستقیم به بافت مغز آسیب می‌زنند و برخی از آن‌ها به نواحی اطراف مغز فشار وارد می‌کنند.
● در این بخش به رایج‌ترین علائم تومور مغزی اشاره می‌کنیم:
- ○ از شایع‌ترین علائم تومور مغزی سردرد است. این سردردها ممکن است صبح و به هنگام بیدار شدن از خواب بسیار شدید باشند یا ممکن است به هنگام خواب رخ دهند. همچنین ممکن است سرفه، عطسه و یا حتی ورزش کردن باعث تشدید این سردردها شوند.
- ○ تهوع و استفراغ
- ○ دوبینی یا تاری دید
- ○ گیجی
- ○ تشنج
- ○ ضعف در اندام یا قسمتی از صورت و از دست دادن تعادل
- ○ ایجاد تغییرات در عملکرد ذهن (مشکل در فکر کردن، صحبت کردن یا بیان)
- ○ از دست دادن حافظه
- ○ مشکل در نوشتن یا خواندن
- ○ مشکل در شنیدن، چشایی یا بویایی
- ○ کاهش سطح هوشیاری که می‌تواند شامل خواب آلودگی و یا از دست دادن هوشیاری باشد.
- ○ مشکل در بلع
- ○ سرگیجه
- ○ مشکلات چشمی مثل افتادگی پلک‌ها یا نابرابر بودن مردمک‌های چشم
- ○ حرکاتی خارج از اراده و کنترل
- ○ لرزش دست
- ○ از دست دادن تعادل
- ○ از دست دادن کنترل مثانه و یا روده
- ○ بی‌حس شدن یک طرف بدن یا احساس گزگز
- ○ تغییرات خلق و خو، تغییر شخصیت، عواطف، احساسات و رفتار
- ○ مشکل در راه رفتن
- ○ ضعف عضلانی در صورت، بازوها و پاها
علائم تومورهای هیپوفیز
● علائم زیر می‌توانند از نشانه‌های تومور هیپوفیز باشند:
- ○ ترشحات نوک سینه (گالاکتوره)
- ○ عدم قاعدگی در زنان
- ○ ایجاد بافت سینه در مردان (ژنیکوماستی)
- ○ بزرگ شدن دست‌ها و پاها
- ○ حساسیت به سرما و گرما
- ○ افزایش مقدار موهای بدن (هیرسوتیسم)
- ○ فشار خون پایین
- ○ افزایش وزن و چاقی
- ○ تغییرات در بینایی مانند دید تونلی یا تاری دید
روش تشخیص تومور مغزی
● برای تشخیص تومور مغزی ابتدا معاینات فیزیکی کاملی روی فرد انجام می‌شود و سابقه پزشکی او نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در اینجا معاینه فیزیکی شامل یک معاینه عصبی بسیار دقیق است. پزشک باید آزمایشاتی را انجام دهد تا متوجه شود که آیا اعصاب جمجمه (اعصابی که از مغز منشا می‌گیرند) سالم هستند یا خیر.
● همچنین به وسیله یک دستگاه به نام افتالموسکوپ نوری به شبکیه چشم‌ها فرستاده می‌شود تا نحوه واکنش مردمک‌های چشم به نور بررسی شود.
● از موارد دیگری که پزشک ممکن است آن‌ها را مورد ارزیابی قرار دهد عبارتند از:
- ○ قدرت عضلانی
- ○ هماهنگی در اعمال و حرکات بدن
- ○ وضعیت حافظه
- ○ توانایی انجام محاسبات ریاضی
● البته تشخیص دقیق تومور مغزی تنها از طریق این موارد حاصل نمی‌شود. در صورت نیاز، پزشک آزمایشات دیگری را نیز برای افراد تجویز خواهد کرد که این آزمایشات به شرح زیر هستند:
- ○ سی تی اسکن سر که در آن پزشک با کمک دستگاه اشعه ایکس می‌تواند وضعیت بدن و رگ‌های خونی را با وضوح بیشتری ببیند و ارزیابی کند.
- ○ ام آر آی سر که برخلاف سی تی اسکن برای ارزیابی سر از اشعه استفاده نمی‌کند و می‌تواند با رنگ‌های خاصی تومورهای مغزی را مشخص کند. ام آر آی تصاویر بسیار دقیق‌تری از ساختار مغز ارائه می‌دهد.
- ○ آنژیوگرافی: رنگی که به کشاله ران تزریق شده و به شریان مغز وارد می‌شود تا پزشک بتواند از این طریق منبع خونی تومورها را بررسی کند.
- ○ اشعه ایکس جمجمه برای بررسی اینکه آیا تومورها باعث شکستگی جمجمه شده‌اند یا خیر
- ○ آزمایش Biopsy که یک قطعه از تومور را بدست می‌دهد تا آزمایشات لازم روی آن انجام شود و بررسی شود که تومور از نوع خوش خیم است یا بدخیم.
درمان تومورهای مغزی
● درمان تومور مغزی به عواملی همچون نوع تومور، اندازه تومور، محل رشد تومور و همچنین سلامت عمومی فرد بستگی دارد. بهترین و سریع‌ترین روش درمان تومورهای خوش خیم و بخصوص بدخیم، جراحی است.
● البته پزشکان با توجه به شرایط هر فرد از روش‌های مختلفی همچون پرتودرمانی، شیمی درمانی و جراحی به تنهایی و یا به صورت ترکیبی استفاده می‌کنند تا بهترین نتایج ممکن حاصل شود.
● هر کدام از این روش‌ها می‌توانند خطرات و عوارضی را نیز در پی داشته باشند. اما این به وضعیت بیمار و مهارت پزشک جراح برم‌ی گردد که نتایج به چه شکلی ظاهر شوند. در حالت کلی پزشکان تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند تا از روشی برای درمان تومور مغزی بهره بگیرند که کمترین آسیب به مغز و بافت‌های اطراف آن وارد شود.
● گاهی جراحی و برداشتن تومور کار تقریبا راحتی است. اما گاهی ممکن است تومور در ناحیه‌ای قرار گرفته باشد که برداشتن آن سخت و دشوار باشد. از همین رو ممکن است در طی یک عمل جراحی نتوان تمام قسمت‌های تومور را استخراج کرد.
● مهم‌ترین چالش جراحان در جراحی مغز و برداشتن تومور این است که بافت‌های عصبی دچار آسیب شوند. در این صورت ممکن است فرد در تکلم و توانایی صحبت کردن، راه رفتن و… با مشکل مواجه شود.
● البته از آن جایی که در اغلب موارد جراحی مغز می‌تواند یک جراحی سنگین به شمار رود، عوارض جانبی همچون عدم تعادل در رفتارها و حرکات بدن طبیعی است که افراد می‌توانند با شرکت در کلاس‌های فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی بهبودی کامل خود را بدست آورند.
درج نظر