● تومورهای مغزی از شایع‌ترین تومورهای کودکان و اطفال هستند. تقریباً 4000 کودک و نوجوان در ایالات متحده هر ساله با تومورهای اولیه مغزی تشخیص داده می‌شوند.
● تومورهای مغزی اولیه از مغز شروع می‌شوند و به طور کلی به خارج از بافت مغز گسترش نمی‌یابند. درمان تومور مغزی کودکان تا حد بسیار زیادی وابسته به نوع و محل تومور است. اما درسالهای اخیر، به دلیل پیشرفت تکنولوژی‌ها و دانش تشخیص و درمان، شرایط درمان تومورهای مغزی اطفال نیز بسیار پیشرفت کرده است.
● علل و علائم تومور مغزی کودکان و روش‌های درمان آن چیست؟ در این مقاله با این موارد آشنا خواهیم شد.
تومور مغزی کودکان چیست؟
● اکثر سرطان‌های سیستم عصبی مرکزی، تومورهای مغزی هستند. تومورهای مغزی، چه بدخیم و چه خوش‌خیم، تومورهایی هستند که از سلول‌های مغز منشأ می‌گیرند. تومور رشد غیرطبیعی بافت است.
● تومور خوش‌خیم حاوی سلول‌های سرطانی نیست و معمولاً پس از برداشتن، عود نمی‌کند. اکثر تومورهای خوش‌خیم مغز دارای مرزهای واضحی هستند، به این معنی که به بافت اطراف حمله نمی‌کنند. بااین‌حال، این تومورها به دلیل اندازه و مکانشان در مغز می‌توانند علائمی مشابه تومورهای سرطانی ایجاد کنند.
● تومورهای بدخیم مغز حاوی سلول‌های سرطانی هستند. تومورهای بدخیم مغز معمولاً به سرعت در حال رشد هستند و به بافت اطراف حمله می‌کنند. تومورهای بدخیم مغزی به‌ندرت به سایر نواحی بدن گسترش می‌یابند، اما ممکن است پس از درمان عود کنند. گاهی اوقات، تومورهای مغزی که سرطانی نیستند نیز بدخیم نامیده می‌شوند، زیرا اندازه و محل آنها و آسیبی که می‌توانند به عملکردهای حیاتی مغز وارد کنند، خطرناک است.
● تومورهای مغزی ممکن است در هر سنی ایجاد شوند. تومور مغزی اطفال و تومورهای مغزی که در نوزادان و کودکان ایجاد می‌شوند، هم از نظر نوع سلول‌ها و هم از نظر پاسخگویی به درمان، با تومورهای مغزی بزرگسالان بسیار متفاوت هستند. پیش از شرح علائم و علل به وجود آمدن تومور مغزی کودکان، لازم است تا به طور مختصر با آناتومی مغز و سیستم عصبی آشنا شویم.
آناتومی مغز
● سیستم عصبی مرکزی (CNS) از مغز و نخاع تشکیل شده است. مغز اندام مهمی است که کنترل کننده فکر، حافظه، احساسات، لمس، مهارت‌های حرکتی، بینایی، تنفس، دما، گرسنگی و هر فرایند دیگری است که بدن ما را تنظیم می‌کند.
● مغز را می‌توان به سه قسمت مخ، ساقه مغز و مخچه تقسیم کرد:
- 1. مخ (جلو مغز): از نیمکره راست و چپ تشکیل شده است. کارکردهای مخ عبارت‌اند از: شروع حرکت، احساس دما، لامسه، بینایی، شنوایی، قضاوت، استدلال، حل مسئله، احساسات و یادگیری.
- 2. ساقه مغز (پایه مغز): عملکردهای این ناحیه عبارت‌اند از: حرکت چشم و دهان، انتقال پیام‌های حسی (یعنی گرما، درد، بلند)، گرسنگی، تنفس، هوشیاری، عملکرد قلب، دمای بدن، حرکات غیرارادی عضلات، عطسه، سرفه، استفراغ و بلعیدن.
- 3. مخچه (پشت مغز): در پشت سر قرار دارد و وظیفه آن هماهنگ کردن حرکات ارادی عضلانی و حفظ وضعیت و تعادل است.
علائم تومور مغزی کودکان
● علائم زیر شایع‌ترین علائم تومور مغزی هستند. با این حال، شدت و میزان تجربه این علائم در هر کودک ممکن است متفاوت باشد. علائم بسته به‌اندازه و محل تومور تغییر می‌کند.
● بسیاری از علائم به افزایش فشار در داخل یا اطراف مغز مرتبط هستند، به جز کودکان بسیار خردسال (که استخوان‌های جمجمه آنها هنوز به هم جوش نخورده‌اند)، به این دلیل که فضای اضافی در جمجمه برای هیچ‌چیز به جز بافت‌های ظریف مغز و مایع آن وجود ندارد.
● هر تومور، بافت اضافی یا مایعی می‌تواند باعث فشار روی مغز و ایجاد علائم زیر شود:
● افزایش فشار داخل جمجمه (ICP): این حالت به دلیل وجود بافت یا مایع اضافی در مغز ایجاد می‌شود. فشار ممکن است به این دلیل افزایش یابد که یکی از بطن‌هایی که مایع مغزی نخاعی (CSF)، (مایعی که مغز و نخاع را احاطه کرده است) را تخلیه می‌کند، مسدود شده باشد و باعث شود مایع در مغز به دام بیفتد. افزایش ICP می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- ○ سردرد
- ○ استفراغ (معمولاً صبح‌ها)
- ○ حالت تهوع
- ○ تغییرات شخصیتی
- ○ کج‌خلقی
- ○ خواب‌آلودگی
- ○ افسردگی
- ○ کاهش عملکرد قلبی و تنفسی و در نهایت کما در صورت عدم درمان
● علائم تومور مغزی اطفال در مخ (جلوی مغز) ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ○ تشنج
- ○ تغییرات بینایی
- ○ تکلم نامفهوم
- ○ فلج یا ضعف در نیمی از بدن یا صورت
- ○ افزایش فشار داخل جمجمه (ICP)
- ○ خواب‌آلودگی و/یا گیجی
- ○ تغییرات شخصیتی / اختلال در قضاوت
- ○ کاهش حافظه کوتاه مدت
- ○ اختلالات راه رفتن
- ○ مشکلات ارتباطی
● علائم تومور مغزی اطفال در قسمت ساقه مغز (پایه مغز) ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ○ تشنج
- ○ مشکلات غدد درون‌ریز (دیابت و/یا تنظیم هورمونی)
- ○ تغییرات بینایی یا دوبینی
- ○ سردرد
- ○ فلج اعصاب/عضلات صورت یا نیمی از بدن
- ○ تغییرات تنفسی
- ○ افزایش فشار داخل جمجمه (ICP)
- ○ راه‌رفتن غیرطبیعی و بدون هماهنگی
- ○ کاهش شنوایی
- ○ تغییرات شخصیتی
● علائم تومور مغزی کودکان در مخچه (پشت مغز) ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ○ افزایش فشار داخل جمجمه (ICP)
- ○ استفراغ (معمولاً صبح‌ها بدون حالت تهوع رخ می‌دهد)
- ○ سردرد
- ○ حرکات غیرهماهنگ عضلات
- ○ مشکلات راه رفتن (آتاکسی)
● لازم است توجه داشته باشید که علائم تومور مغزی ممکن است شبیه سایر شرایط یا مشکلات پزشکی باشند. برای تشخیص دقیق همیشه با پزشک متخصص اطفال فرزند خود مشورت کنید.
علل تومور مغزی کودکان
● اکثر سلول‌ها در تومورهای مغزی دارای ناهنجاری‌های ژنی هستند که در کنترل چرخه سلولی نقش دارند و باعث رشد غیرقابل نترل سلول می‌شوند. این ناهنجاری‌ها ناشی از تغییرات مستقیم در ژن‌ها یا بازآرایی کروموزومی است که عملکرد یک ژن را تغییر می‌دهد.
● بیمارانی که شرایط ژنتیکی خاصی دارند (نوروفیبروماتوز، بیماری فون هیپل - لیندو، سندرم لی - فراومنی و رتینوبلاستوم) نیز در معرض خطر ابتلا به تومورهای سیستم عصبی مرکزی قرار دارند.
● همچنین گزارش‌هایی از ابتلای کودکانی به تومور مغزی در خانواده‌هایی وجود داشته که هیچ یک از این سندرم‌های ژنتیکی را ندارند. ارتباطی بین برخی تومورهای مغزی کودکان و سندرم‌های سرطانی (مجموعه‌ای از مشکلات سلامتی به‌ظاهر مرتبط) وجود دارد. متخصصان هنوز این ارتباط را به طور کامل درک نکرده‌اند.
● سندرم‌های سرطانی مرتبط با تومور مغزی کودکان عبارت‌اند از:
- ○ لی - فراومنی
- ○ نوروفیبروماتوز نوع ۱
- ○ نوروفیبروماتوز نوع ۲
- ○ تصلب غده‌ای (tuberous sclerosis)
- ○ بیماری فون هیپل - لیندو
- ○ سندرم کارسینوم سلول بازال پوست (Nevus basal cell carcinoma syndrome) یا سندرم گورلین
- ○ سندرم کودن
- ○ پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP)
- ○ سندرم لینچ
● برخی مواد شیمیایی مانند آفت‌کش‌ها و فرآورده‌های نفتی نیز ممکن است ساختار ژنی را که از بدن در برابر بیماری‌ها و سرطان محافظت می‌کند، تغییر دهند. علاوه بر این موارد، کودکانی که به عنوان بخشی از درمان قبلی برای سایر بدخیمی‌ها، رادیوتراپی روی سر را دریافت کرده‌اند نیز در معرض خطر ابتلا به تومور مغزی اطفال هستند.
روش‌های تشخیص تومور مغزی کودکان
● علاوه بر شرح کامل سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی کودک، مراحل معاینه برای تومور مغزی اطفال ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ○ آزمون نورولوژیک (عصب‌شناسی): پزشک متخصص، رفلکس‌ها، قدرت عضلانی، حرکات چشم و دهان، هماهنگی و سطح هوشیاری را بررسی می‌کند.
- ○ سی‌تی‌اسکن (توموگرافی کامپیوتری): یک روش تصویربرداری تشخیصی که از ترکیبی از اشعه ایکس و فناوری رایانه برای ایجاد تصاویر افقی یا محوری (اغلب به‌صورت برش‌هایی نازک) از بدن استفاده می‌کند. سی‌تی‌اسکن تصاویر دقیقی از هر قسمت بدن، از جمله استخوان‌ها، عضلات، چربی و اندام‌ها مانند مغز را نشان می‌دهد. سی‌تی‌اسکن نسبت به اشعه ایکس معمولی جزئیات بیشتری را ارائه می‌دهد.
- ○ تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): یک روش تشخیصی که از ترکیب آهنرباهای بزرگ، امواج رادیویی و رایانه برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای داخل بدن استفاده می‌کند. MRI برای بررسی مغز و نخاع بسیار مفید است.
- ○ اشعه ایکس: یک تست تشخیصی که از پرتوهای انرژی الکترومغناطیس نامرئی برای ایجاد تصاویر از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها روی فیلم استفاده می‌کند.
- ○ آنژیوگرافی: برای مشاهده تمام عروق خونی مغز با اشعه ایکس از یک رنگ مخصوص استفاده می‌شود تا برخی از انواع تومورها را تشخیص دهد. (این تست نسبت به گذشته کمتر مورداستفاده قرار می‌گیرد، زیرا در حال حاضر می‌توان از تکنیک‌های آنژیوگرافی ویژه CT یا MRI برای مشاهده عروق خونی مغز استفاده کرد.)
- ○ میلوگرام: یک اشعه ایکس از ستون فقرات، مشابه آنژیوگرافی.
- ○ پونکشن کمری/پونکسیون نخاع: یک سوزن مخصوص به ناحیه پایین کمر، داخل کانال نخاعی وارد می‌شود. این ناحیه اطراف نخاع است. مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی (CSF) را می‌توان خارج کرده و برای آزمایش فرستاد. مایع مغزی نخاعی، مایعی است که مغز و نخاع را در بر می‌گیرد.
- ○ توموگرافی انتشار پوزیترون (PET): در طب هسته‌ای، روشی است که فعالیت متابولیک سلول‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. اسکن PET ممکن است نواحی سرطان را نشان دهد که در CT اسکن یا MRI اسکن دیده نمی‌شوند.
● بررسی تومور مغزی اطفال عمدتاً به نوع سلول‌هایی که تومور از آنها شروع می‌شود و محل تومور بستگی دارد. اگر آزمایش‌ها وجود سلول‌های غیرطبیعی را تأیید کنند، کادر بهداشت و درمان تعیین می‌کند که نئوپلاسم (توده غیرطبیعی) خوش‌خیم یا بدخیم است.
● علاوه بر این، به تومور مغزی درجه‌ای اختصاص می‌دهند تا تعیین کنند که تومور چقدر جدی است و احتمال رشد آن چقدر است:
- ○ تومورهای گرید ۱: به کندی رشد می‌کنند. سلول‌های تومور تقریباً طبیعی به نظر می‌رسند.
- ○ تومورهای گرید ۲: به آهستگی رشد می‌کنند و احتمال کمتری برای سرایت به سایر نقاط بدن دارند. سلول‌های تومور تا حدی غیرطبیعی به نظر می‌رسند.
- ○ تومورهای گرید ۳ یا ۴: بدخیم هستند. این دسته از تومورها تهاجمی‌تر بوده و احتمال گسترششان به سایر نقاط مغز بیشتر است. سلول‌ها کاملاً غیرطبیعی به نظر می‌رسند.
انواع مختلف تومور مغزی کودکان
● انواع مختلفی از تومورهای مغزی کودکان وجود دارد. این تومورها بر اساس نوع سلول مغزی که در آن ایجاد می‌شوند، گروه‌بندی می‌شوند.
● دسته‌های اصلی تومور مغزی کودکان عبارت‌اند از:
- ○ گلیوما (Gliomas)
- ○ تومورهای جنینی (Embryonal tumors)
- ○ تومورهای پینه‌آل (Pineal tumors)
- ○ کرانیوفارنژیوما (Craniopharyngiomas)
- ○ تومورهای ژرم سل (Germ cell tumors)
- ○ تومورهای پلکسوس کوروئید (Choroid plexus tumors)
- ○ شوانوما (Schwannomas)
- ○ مننژیوم (Meningiomas)
درمان تومور مغزی کودکان
● رویکردهای درمانی اختصاصی برای تومورهای مغزی کودکان توسط پزشک متخصص، بر اساس موارد زیر تعیین می‌شود:
- ○ سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی کودک
- ○ نوع، محل و اندازه تومور مغزی اطفال
- ○ وسعت بیماری
- ○ تحمل کودک نسبت به داروها، روش‌ها یا درمان‌های خاص
- ○ انتظارات برای روند بیماری
- ○ نظر یا ترجیح والدین کودک
● درمان تومور مغزی اطفال ممکن است شامل موارد زیر (به تنهایی یا ترکیبی) باشد:
- ○ عمل جراحی: جراحی معمولاً اولین قدم در درمان تومورهای مغزی است. هدف، برداشتن هرچه بیشتر تومور در عین حفظ عملکرد عصبی است. همچنین ممکن است برای بررسی نوع سلول‌های تشکیل دهنده تومور و تشخیص آن، جراحی بیوپسی انجام شود. این کار اغلب در صورتی انجام می‌شود که تومور در ناحیه‌ای با ساختارهای حساس اطراف آن قرار داشته باشد که در حین برداشتن ممکن است آسیب ببینند.
- ○ شیمی درمانی
- ○ پرتودرمانی
- ○ استروئیدها: (برای درمان و جلوگیری از تورم به‌خصوص در مغز)
- ○ داروهای ضدتشنج: (برای درمان و جلوگیری از تشنج‌های مرتبط با فشار داخل جمجمه)
- ○ شانت بطنی - صفاقی (VP Shunt): ممکن است یک شانت VP در سر برای تخلیه مایع اضافی از داخل مغز به شکم قرار داده شود. شانت VP به کنترل فشار داخل مغز کمک می‌کند.
- ○ پیوند مغز استخوان
- ○ درمان‌ها و مراقبت‌های حمایتی (برای عوارض جانبی تومور یا درمان)
- ○ توان‌بخشی (برای بازگشت به مهارت‌های حرکتی و قدرت عضلانی ازدست رفته؛ گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی ممکن است در این درمان‌ها وجود داشته باشند.)
- ○ آنتی بیوتیک (برای درمان و پیشگیری از عفونت‌ها)
- ○ مراقبت و پیگیری مداوم (برای مدیریت بیماری، تشخیص عود تومور و مدیریت عوارض دیررس درمان)
پیش‌آگاهی تومور مغزی کودکان
● پیش‌آگاهی (احتمال بهبود) تومور مغزی کودکان، تا حد بسیار زیادی به موارد زیر بستگی دارد:
- ○ نوع تومور
- ○ گستردگی بیماری
- ○ اندازه و محل تومور
- ○ وجود یا عدم وجود متاستاز
- ○ پاسخ تومور به درمان
- ○ سن و سلامت کلی کودک
- ○ تحمل کودک نسبت به داروها، روش‌ها یا درمان‌های خاص
- ○ پیشرفت‌های جدید در درمان
● همانند همه انواع سرطان، پیش‌آگاهی و بقای طولانی مدت تومور مغزی اطفال می‌تواند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد. پیگیری سریع بیماری و شروع درمان تهاجمی برای حصول به بهترین پیش‌آگهی مهم هستند. مراقبت‌ها و پیگیری‌های مداوم برای کودکی که تومور مغزی در او تشخیص داده شده است ضروری است. عوارض جانبی ناشی از پرتودرمانی و شیمی‌درمانی، و همچنین بدخیمی‌های ثانویه، می‌تواند در بازماندگان و بهبودیافتگان تومورهای مغزی رخ دهد.
● همچنین ممکن است توان‌بخشی برای مهارت‌های حرکتی ازدست‌رفته و قدرت عضلانی برای مدت طولانی موردنیاز باشد. گفتار درمانگران و فیزیوتراپیست‌ها و کار درمانگران ممکن است در برخی از اشکال توان‌بخشی دخیل باشند.
● تحقیقات بیشتری برای بهبود درمان، کاهش عوارض جانبی درمان این بیماری و توسعه درمان قطعی لازم است. روش‌های جدیدی به طور مداوم برای بهبود درمان و کاهش عوارض جانبی ناشی از درمان تومور مغزی کودکان در حال کشف است.
سخن پایانی در خصوص تومور مغزی کودکان
● در این مقاله با تومور مغزی کودکان، علائم و علل آن و همچنین روش‌های تشخیص و درمان این تومورها آشنا شدیم. تومورهای مغزی بزرگ و مهاجم می‌توانند جان کودک را به خطر بیندازد، اما در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های تشخیصی و درمانی به بقای هر چه بیشتر کودکان و درمان تومور مغزی اطفال کمک کرده است.
● در نهایت، از خاطر نبرید که هنگام مراجعه به پزشک متخصص، حتماً این سؤالات را از او بپرسید:
- ○ تومور مغزی در کجای مغز قرار دارد؟
- ○ آیا به بافت‌های اطراف فشار وارد می‌کند؟
- ○ خوش‌خیم است یا بدخیم؟
- ○ آیا به سایر نواحی سرایت کرده یا امکان سرایت وجود دارد؟
- ○ گرید تومور چیست؟
- ○ چه درمان‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟ خطرات و عوارض جانبی این گزینه‌ها چیست؟
- ○ احتمال بازگشت تومور بعد از درمان چقدر است؟
- ○ آیا کودکم سندرم سرطان ارثی دارد که ممکن است باعث مشکلات سلامتی دیگری شود؟
درج نظر