آسم در کودکان

آسم در کودکان چگونه است؟

آسم یک اختلال التهابی مزمن در مجاری هوایی بدن است و تحت عناوین انسداد عود کننده، و برگشت پذیر راه های هوائی نیز توصیف می شود. التهاب مجاری هوايي منجر به فعالیت بیش از حد مجاری هوايي مي شود و این موضوع باعث تنگ شدن مجاری هوايي در پاسخ به محرک هاي مختلف از جمله آلرژن ها، ورزش و هوای سرد می شود.

چرا آسم در کودکان شایع است؟

آسم شایع ترین بیماری مزمن در دوران کودکی است. میزان ابتلا به بیماری آسم در حال افزایش است. این افزایش در مورد سایر موارد آلرژی از جمله اگزما (درماتیت آتوپیک)، تب یونجه (رینیت آلرژیک) و آلرژی های غذایی نیز صادق است،. طبق داده های اخیر CDC، حدود 8/5 درصد از جمعیت اطفال در ایالات متحده و به عبارتی دیگر بیش از 7 میلیون کودک دچار آسم هستند. آسم بیشتر از سایر بیماری های مزمن در این کشور، علت غیبت در مدرسه و بستری شدن است.

علائم و نشانه های آسم در کودکان چیست؟

شايع ترين علائم آسم در كودكان، سرفه و خس خس سينه است:

• سرفه معمولا خشک (non-productive) است و اغلب می تواند، تنها علامت این بیماری باشد. اگر فقط این علامت در بیمار وجود داشته باشد، نوع آسم، " آسم از نوع سرفه " خواهد بود.
• خس خس سینه، صدایی مانند سوت بلند است که ناشی از عبور جریان هوای متلاطم از مجاری هوایی تنگ می باشد.

سایر علائم شایع عبارتند از:

• تنفس دشوار
• تنگی قفسه سینه
• کاهش استقامت و تحمل در ورزش کردن

علائم اغلب در زمان فعالیت و یا در طول شب، بدتر می شوند. سرفه در شب نیز رایج است. علائم معمولا توسط عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی و ویروسی تشدید می شود و این علائم ویروسی ممکن است به مدت چند هفته در کودکان مبتلا به آسم باقی بماند در حالیکه همسن وسالان آن ها که تحت کنترل قرار دارند، زودتر بهبود می یابند. علائم همچنین می توانند با تغییر فصل، تغییر کنند که این امر می تواند به علت آلرژی های محیطی باشد. سیگار کشیدن یا مصرف دخانیات نیز معمولا علائم را تشدید می کند و دود سیگار فردی دیگر، نه تنها عامل خطر برای ایجاد بیماری آسم در کودکان است بلکه کنترل بیماری آسم را نیز سخت می کند. کودکان مبتلا به آسم، اغلب سابقه برونشیت مجدد یا حتی کروپ (خروسک) را نیز دارند.

معمولا آسم را با معاینه فیزیکی بررسی می کنند. گاهی اوقات، خس خس سینه وجود دارد. در آسم حاد، تعداد تنفس و ضربان قلب افزایش می یابد و تنفس برای کودکان بسیار دشوار خواهد بود. ممکن است از عضلات جانبی برای نفس کشیدن استفاده کنند که معمولا باعث فشار عضلات دیواره قفسه سینه به دنده ها می شود. کودکان خردسال تر ممکن است بی حال و بی اشتها باشند. باید توجه داشته باشید که معمولا سطح اکسیژن خون حتی در تشدید آسم نیز نسبتا طبیعی باقی می ماند.

چگونه می توان آسم را در کودکان تشخیص داد ؟

تشخیص آسم در کودکان اغلب یک نوع تشخیص کاملا بالینی است. معمولا سابقه خانوادگی کودک در ابتلا به آسم و آلرژی های همراه با سرفه و تنفس دشوار در هنگام بازی با دوستان و  یا سابقه داشتن حملات مکرر برونشیت یا عفونت های طولانی مدت را نیز بررسی می کنند. به وسیله امتحان داروهای آسم بر روی کودک و بهبود او، می توان ابتلا به آسم را تایید کرد.

اگر سن کودک مناسب باشد، ممکن است آزمایشاتی برای تشخیص آسم انجام شود. اسپيرومتری (Spirometry) يک آزمون تنفسی برای اندازه گيری عملکرد ريوی است و معمولا کودکان 5 ساله می توانند به درستی این آزمايش را انجام دهند. یکی دیگر از آزمایش ها، اکسید نیتریک (FeNO) است که التهاب مجاری هوایی را نشان می دهد و این آزمایش را نیز می توان برای کودکان 5 سال به بالا انجام داد. در کودکان کم سن تر که قادر به انجام صحیح آزمایش برای بررسی عملکرد ریوی نیستند، می توان از روش ایمپالس اسیلومتری (impulse oscillometry) برای اندازه گیری مقاومت و استحکام مجاری هوایی استفاده کرد. لازم به ذکر است که این یک آزمایش نسبتا پیچیده است و به ندرت در تشخیص آسم در کودکان استفاده می شود. آسم در اکثر کودکان کم سن، بر اساس سابقه تشخیص داده می شود.

سایر آزمایشات علمی و عینی که برای کمک به تشخیص آسم در کودکان استفاده می شوند، عبارتند از پیک فلومتر (peak flow meter) که می تواند به سنجش عملکرد ریوی کمک نماید. گاهی اوقات تست واکنش دهی بیش از حد مجاری هوایی (متاکولین یا چالش مانیتول) می تواند به تشخیص آسم کمک کند، البته کودکان بزرگتر، قادر به انجام این تست به روش مناسب هستند. گاهی اوقات رادیوگرافی قفسه سینه می تواند در تشخیص آسم مفید باشد.
رادیوگرافی ممکن است یک تورم را نشان دهد که اغلب کاملا طبیعی هستند. همچنین تست آلرژی نیز می تواند در تشخیص آسم مفید باشد، زیرا خطر ابتلا به آسم در کودکان دارای حساسیت به آلودگی محیط زیست، بیشتر است. بسیار مهم است که تشخیص داده شود که کودک با وجود عملکرد کاملا طبیعی ریه می تواند مبتلا به آسمی که به طور ضعیف کنترل شده است، باشد. بنابراین، اگر شک پزشک با معاینه، بالا باشد، آنوقت، عملکرد طبیعی ریه باعث تشخیص بیماری آسم نمی شود.

درمان آسم در کودکان چیست؟

اهداف درمان آسم در کودکان عبارتست از:

1. کنترل خوب علائم
2. کاهش خطر تشدید بیماری در آینده
3. حفظ عملکرد طبیعی ریه
4. حفظ سطح طبیعی فعالیت
5. استفاده از کمترین مقدار داروی ممکن به منظور بروز کمترین مقدار عوارض جانبی

کورتیکواستروئیدهای استنشاقی (داروی کورتیزون) مؤثرترین داروهای ضد التهابی در دسترس برای درمان آسم مزمن و حاد هستند و عمدتا گزینه اول درمان در بیشتر تجویزها هستند. به خوبی شناخته شده است که کورتیکواستروئیدهای استنشاقی در کاهش خطر تشدید آسم، بسیار موثر هستند. علاوه بر این، ترکیب یک برونکودیلاتور طولانی اثر و یک کورتیکواستروئید استنشاقی، تاثیر مهمی بر بهبود کنترل آسم دارد.

لیست کامل داروهای مورد استفاده برای آسم به شرح ذیل است:

1. برونکودیلاتورهای کوتاه اثر باعث تسکين سريع علايم ناشي از ورزش مي شوند مانند آلبوترول (پروونتیل، ونتولین، پروایر، ماکس ایر، گزوپنکس)
2. استروئیدهای استنشاقی، خط اول درمان ضد التهابی هستند (به عنوان مثال، بودزوناید، فلوتیکازون، بکلومتازون، مومتازون، سیکلسونید)
3. برونکودیلاتورهای طولانی اثر می تواند به عنوان درمان افزایشی، به کورتیکواستروئیدهای استنشاقی افزوده شوند (به عنوان مثال، سالمترول، فرمترول)
4. تعدیل کننده های لکوترین نیز می تواند در درمان ضد التهابی استفاده شوند (مانند مونته لوکاست، زفیرلوکاست)
5. آنتی کولینرژیک ها می توانند به کاهش تولید خلط سینه کمک کنند (مانند ایپراتروپیوم، تیوتروپیوم)
6. درمان ضد (IgE (Anti-IgE در نوجوانان مبتلا به آسم آلرژیک (مانند اومالیزومب)
7. کرومون ها باعث تثبیت سلول های مغز (سلول های آلرژیک) می شوند، اما به ندرت در اقدامات بالینی استفاده می شوند (مانند کرومولین، ندوکرومیل)
8. تئوفیلین نیز به گشاد کردن برونش (باز کردن مجاری هوایی) کمک می کند اما از طرفی دیگر، به دلیل داشتن یک عارضه جانبی نامطلوب، به ندرت در اقدامات بالینی استفاده می شود.
9. استروئیدهای سیستمیک، عوامل ضد التهابی قوی هستند که معمولا برای درمان تشدید آسم مورد استفاده قرار می گیرند، اما در صورت استفاده مکرر یا مداوم، دارای عوارض جانبی ناخواسته متعددی هستند (مثلا پردنیزون، پردنیزولون، متیل پردنیزون، دگزامتازون)
10. در حال حاضر تعداد دیگری از آنتی بادی های مونوکلونال مورد مطالعه قرار گرفته اند، اما فعلا هیچ یک از آنها در درمان روتین آسم، قابل استفاده و سودمند نیستند.

اغلب در مورد اثرات جانبی بالقوه طولانی مدت کورتیکواستروئیدهای استنشاقی، نگرانی هایی وجود دارد. مطالعات متعدد نشان داده اند در صورت بروز عوارض جانبی بالینی بالقوه قابل توجهی مانند تاثیر بر رشد کودکان، باید مصرف کورتیکواستروئیدهای استنشاقی در بلندمدت، بسیار کم باشد. با این حال، هدف این است که همیشه کودکان (و بزرگسالان) با کمترین میزان دارو که مؤثر است، درمان شوند.

داروهای آسم را می توان به صورت محلول نبولایز شده تجویز کرد که نیازی به هیچ تکنیک خاص ندارد و برای کودکان کوچکتر (اغلب کمتر از 5 سال) بسیار مناسب است. برای کودکان 5 سال به بالا، می توان از طریق ماسک و دم یار یا بدون آنها داروهای استنشاقی تجویز کرد. اما حتی اگر فرد بتواند عمل استنشاق را به خوبی انجام دهد، مقدار نفوذ دارو در ریه ها با محلول نبولایز شده تفاوتی ندارد. هنگام تجویز داروهای آسم، باید نحوه صحیح استفاده از آنها نیز به بیمار توضیح داده شود.

اگر چه اکثر کودکان مبتلا به آسم به صورت سرپایی تحت درمان قرار می گیرند، اما درمان موارد شدید و حاد می تواند نیاز به اورژانس یا بستری شدن داشته باشد. این کودکان معمولا نیاز به استفاده از اکسیژن مكمل، استفاده فوری استروئیدهای سیستمیک یا حتی استفاده مداوم برونکودیلاتورها از طریق محلول نبولایز شده دارند. کودکان در معرض خطر ابتلا به عواقب آسم ضعیف کنترل شده، باید به یک متخصص (ریه یا آلرژیست) مراجعه کنند. کودکان با دارای ویژگی های ذیل ممکن است در معرض خطر باشند:

1. سابقه بستری در ICU یا چندین بستری به خاطر آسم
2. سابقه چندین بار مراجعه به بخش اورژانس برای آسم
3. سابقه استفاده مکرر از استروئیدهای سیستمیک برای آسم
4. وجود علایم، علی رغم استفاده از داروهای مناسب
5. آلرژی های قابل توجه همراه با آسمی که به طور ضعیف کنترل شده است

پیش آگاهی و پیش بینی بیماری آسم در کودکان چگونه است؟

پیش آگهی برای کودکان خردسال که با عفونت های تنفسی ویروسی، خس خس سینه دارند و کسانی که هیچ نشانه ای از این موارد ندارند، بهترین کار است. اغلب ممکن است تشخیص کودکانی که خس خس سینه دارند از کودکان مبتلا به آسم حاد، دشوار باشد. کودکان مبتلا به علائم عودکننده و مکرر، در آینده در معرض ابتلا به آسم هستند. پسران بیشتر از دختران شانس بهبود آسم دارند و همچنین کودکانی که هیچ علائمی از آلرژی های زیست محیطی ندارند، در مقایسه با کودکان مبتلا به بیماری آلرژیک همزمان (تب یونجه یا زکام) شانس بیشتری برای غلبه بر آسم دارند. پیش آگاهی حتی در کودکان مبتلا به آسم و کسانی که دارای سطح فعالیت و عملکرد مناسب ریه به وسیله استفاده از داروهای مناسب هستند نیز بسیار خوب است.

آیا می توان از بروز آسم در کودکان پیشگیری کرد؟

با توجه به افزایش شیوع آسم، مطالعات متعددی درباره عوامل خطرآفرین و راه های پیشگیری از آسم انجام شده است. در این مطالعات نشان داده شده است که کودکانی که در مزارع زندگی می کنند، در برابر خس خس سینه، آسم و حتی آلرژی های زیست محیطی، محفوظ هستند. در این مطالعات، نقش آلودگی هوا در افزایش میزان بروز آسم و تشدید آسم، مورد بررسی قرار گرفته است. تغییرات اقلیمی و آب و هوایی نیز به عنوان یک عامل موثر بر افزایش شیوع آسم مورد مطالعه قرار گرفته است.
سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری یک عامل خطرناک برای ابتلا به آسم و نتیجه ندادن درمان است. دود سیگار فرد دیگر نیز می تواند عامل مهمی برای تشدید و پیشرفت آسم باشد. در 50 درصد از کودکان مبتلا به ويروس سن سيشيال تنفسي (RSV) بیماری آسم تشخیص داده می شود. شواهد نشان می دهد خطر ابتلا به آسم در کودکان دارای سابقه عفونت های خاص، زندگی روستایی، قرار گرفتن در معرض کودکان دیگر (از جمله خواهر و برادر بزرگتر) و با استفاده کمتر از آنتی بیوتیک ها، کاهش می یابد.
در نهایت باید گفته شود که تشدید و پیشرفت بیماری آسم، یک فرآیند پیچیده است که تحت تاثیر بسیاری از عوامل محیطی و ژنتیکی قرار دارد. بنابراین هیچ راه ثابت شده ای برای کاهش خطر ابتلا به آسم در کودکان وجود ندارد.

موسسه خدمات دارویی رضوی | بانک اطلاعات دارویی