بررسی اجمالی
هر دارو عوارض جانبی دارد. چگونگی آسیب پذیری به این عوارض، بستگی به عوامل مختلفی دارد که به طور کلی می تواند مرتبط با بیمار، دارو و محیط زیست یا اجتماع دسته بندی شود.
مشخص نمایید که آیا دارای ویژگی هایی هستید که حساسیت شما به واکنش های مربوط به دارو را افزایش دهد و برای مدیریت برخی از این عوارض جانبی احتمالی چه کارهایی می توانید انجام دهید.
خصوصیات فردی که باعث افزایش حساسیت به عوارض جانبی می شود
همه افراد دارای خصوصیات منحصر به فرد هستند. با این حال، برخی از عوامل فردی خاص ممکن موجب شود برخی از افراد بیش از سایرین در معرض عوارض جانبی قرار گیرند.
مهم ترین این عوامل سن است. افراد خیلی جوان و خیلی مسن حساسیت بیشتری نسبت به عوارض جانبی دارو دارند.
کودکان مانند بزرگسالان نیستند. نحوه جذب ، متابولیسم و دفع دارو در بدن آن ها متفاوت است و این موضوع مخصوصا در نوزادان وجود دارد. در کودکان خردسال برای مصرف دارو از راه خوراکی تمایل بیشتری وجود دارد، اگرچه که سرعت جذب عضلانی (IM) بیشترمی باشد.
در روزهای ابتدایی زندگی، نسبت آب به چربی و همچنین نسبت کبد به وزن کل بدن بیشتر است. آنزیم های کبدی و عملکرد کلیوی هنوز کامل نیستند. علاوه بر این، نفوذ پذیری سد خونی - مغزی ( لایه سلولی که انتقال مواد را از جریان خون به مغز محدود می کند) بالاتر است.
بزرگسالان سالخورده به طور معمول داروهای بیشتری دریافت می کنند و مطالعات نشان داده اند که احتمال ابتلا به ED در آن ها به دلیل عوارض جانبی داروهای مصرفی 2 برابر و احتمال بستری در بیمارستان 7 بار بیشتر است. احتمال مصرف داروهای با پنجره درمانی باریک ( فاصله بین تاثیر یا سمیت دارو ) مانند وارفارین، انسولین، دیگوکسین و داروهای ضد تشنج در این افراد بیشتر است. بدن آنها تمایل به داشتن چربی بیشتر و آب کمتری دارد که می تواند طول مدت اثر داروهای خاص را افزایش دهد. علاوه بر این، متابولیسم کبدی و دفع کلیوی به طور معمول کاهش می یابد. سیستم مغز و اعصاب آنها نیز به اثرات آرام بخش و خواب آوری دارو بیشتر حساس است و مشکلاتی که از قبل نیز در فرد وجود داشته است، مانند سرگیجه، مشکلات چشم وگوش، ممکن است منجر به افزایش خطر افتادن در این افراد شود.
سایر عوامل مرتبط با بیماری که حساسیت فرد به عوارض جانبی را تحت تأثیر قرار می دهند
چندین عامل دیگر نیز در احتمال عوارض جانبی نقش مهمی ایفا می کنند. برخی از نمونه های قابل توجه عبارتند از:
- ژنتیک: فارماکوژنتیک علمی است که برای مطالعه نحوه تاثیر ژنها بر واکنش فرد نسیت به داروها و عوامل ژنتیکی 20 تا 95 درصد تفاوت های بیمار را شامل می شود. این شاخه از فارماکولوژی به سرعت در حال تکامل است و برای بررسی تغییرات آنزیم های کبدی آزمایشات انجام می شود و رو به گسترش نیز است. برای مثال، کدئین از طریق CYP2D6 کبدی برای تبدیل به یکی از متابولیت های فعال خود، مورفین تبدیل می شود. 5-10٪ از بیماران دارای متابولیسم ضعیف هستند - بدین معنی که کدئین در بدن آن ها بسیار کم به مورفین تبدیل می شود که منجر به تسکین درد ناکافی می شود. با این حال، 1-2٪ افراد ، متابولیزه کننده فوق سریع هستند و کدئین در آن ها نسبت به افراد طبیعی به میزان بیشتری به مرفین تبدیل می شود. در نتیجه خطر ابتلا به واکنش های سمی از جمله سرکوب تنفسی در آن ها بیشتر است.
- عملکرد کلیه: در صورت عدم عملکرد کامل کلیه ها با مصرف داروهایی که از طریق کلیه دفع می شوند، عوارض جانبی بیشتری دیده می شود. بعضی از داروها نیز با کاهش عملکرد کلیه تاثیرشان بیشتر می شود.
- جنسیت: در زنان کاهش فعالیت برخی از آنزیم های کبدی خاص ، نسبت چربی به میزان آب بدن و کاهش دفع داروها از طریق کلیه ها نسبت به مردان دیده می شود. مطالعات نشان داده است که میزان شیوع سمیت کبدی ناشی از دارو، عوارض جانبی گوارشی، واکنش های پوستی آلرژیک و سندرم طولانی شدنQT در زنان بیشتر بروز می کند.
عوامل مرتبط با دارو که احتمال بروز عوارض جانبی را افزایش می دهند
تأثیرات مرتبط با دارو عبارتند از:
- دوز دارو: افزایش دوز، خطر عوارض جانبی را بیشتر می کند
- فرمولاسیون مورد استفاده: به عنوان مثال، استروئیدهای استنشاقی به طور مستقیم ریه ها را هدف قرار می دهد و عوارض جانبی کمتری نسبت به استروئیدهای خوراکی که قسمت وسیعی از بدن را درگیر می کنند، دارند.
- چگونگی جذب، متابولیسم، توزیع و حذف دارو
- سایر داروهایی که همزمان با این دارو تجویز می شود.
تاثیرات مرتبط با محیط زیست یا اجتماع
تأثیرات مرتبط با محیط زیست یا اجتماعی عبارتند از:
- میزان مصرف الکل: الکل می تواند برخی از عوارض جانبی مانند خواب آلودگی، گیجی، تغییرات فشار خون، رفتار غیر طبیعی، سرکوب تنفسی و تهوع و استفراغ را تشدید کند
- سیگار کشیدن: آنزیم های کبدی CYP 1A2 و 2B6 بوسیله سیگار کشیدن ایجاد می شود. این آنزیم ها چندین داروهای مهم بالینی (مانند کلوزاپین، الانزاپین و متادون) را متابولیزه می کنند که به این معنی است که قطع ناگهانی مصرف سیگار می تواند سطح خون این داروها را افزایش دهد. درمان جایگزینی نیکوتین بر فعالیت آنزیم تاثیر نمی گذارد.
- رژیم غذایی: چندین دارو با غذا تداخل دارند. مثلا؛ آتورواستاتین با گریپ فروت، سبزیجات دارای برگ سبز و وارفارین، شیرین بیان طبیعی تیره و لیتیم، نمک و مکمل های پتاسیمی و مهار کننده های ACE، مواد غذایی حاوی تیرامین و داروهای ضد افسردگی MAOI
- سطح هیدراتاسیون: از دست دادن آب بدن می تواند خطر عوارض جانبی برخی از داروها را افزایش دهد. بعضی از داروهایی که در افرادی دارای خشکی و دهیدراتاسیون نباید مصرف شوند شامل مهارکننده های ACE، NSAID ها، متفورمین و دیورتیک ها می باشند.
- سطح دانش در مورد یک دارو: عدم شفافیت دستورالعمل دارو و یا سردرگمی فرد در نحوه مصرف دارو، احتمال بروز عوارض جانبی را افزایش می دهد.
اثرات جانبی احتمالی دارو
جدول زیر، برخی از عوارض جانبی و موارد پیشنهادی مرتبط با را فهرست می کند.
| راهکار های پیشگیری و درمان | توضیحات | عوارض جانبی |
|
|
واکنش های حساسیتی |
|
ممکن است با داروهای آنتی هیستامین، آنتی سیکوتیک ها، بوپیواکائین، بوپروپیون، دولوکستین، اسموپرازول، اتودولاک، گاباپنتین، اپیوئیدها و چندین دارو دیگر روی دهد | تاری دید |
|
با داروهای "رقیق کننده خون" مانند آسپیرین، کلوپیدوگرل، انوکساپارین و وارفارین، رایج است. همچنین، با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID )ها، استروئیدها (مانند پردنیزون) و داروهای درمان سرطان نیز رایج است. | کبودی و خونریزی |
|
با داروهای اپیوئیدی یا مخدر، دیورتیک ها، آنتاگونیست های کلسیم، داروهای ضد افسردگی، آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم، اندانسترون و مکمل های آهن رایج است. | یبوست |
|
مهار کننده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین | سرفه |
|
با داروهای آنتی هیستامین، داروهای فشار خون، شیمی درمانی و ملین ها رایج است. | دهیدراسیون یا خشکی |
|
با برخی از آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد افسردگی، آنتی اسیدهای حاوی منیزیم، مهارکننده های پمپ پروتون (مانند لانزوپرازول، امپرازول) و عوامل شیمی درمانی رایج است. | اسهال |
|
داروهایی که موجب خواب آلودگی می شوند عبارتند از: بنزودیازپین ها (مانند لورازپام، دیازپام)، برخی از داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد التهاب، آنتی هیستامین های نسل اول (مانند دیفن هیدرامین، کلروفنیرامین)، برخی داروهای قلبی، شل کننده های عضلات و نارکوتیک ها | احساس خواب آلودگی |
|
• با داروهای ضد آریتمی، آنتی کولینرژیک، آنتی هیستامین ها، داروهای درمان کننده کلسترول بالا، داروهای ضد التهاب، دیورتیک ها، داروهای ضد انعقادی، داروهای بیماری پارکینسون و داروهای ضدجنون | خشکی دهان |
|
با داروهای ضد افسردگی، آنتی هیستامین ها، بنزودیازپین ها، بتا بلوکر ها، دیورتیک ها و H2 بلوکر ها، بیشتر رایج است. | اختلال نعوظ یا کاهش میل جنسی |
|
ممکن است با داروهای گوناگون از جمله آسپیرین، بیس فسفونات ها (مانند آلندرونیت)، داکسی سایکلین، کلرید پتاسیم، کینیدین و ویتامین C رخ دهد | آسیب مری |
|
با داروهایی که باعث تخریب معده می شوند (مانند آسپرین، آهن، NSAID ها، استروئید)، داروهایی که موجب شل شدن اسفنکتر تحتانی مری می شوند(LES) (مانند آنتی کولینرژیک ها، مسدود کننده های کانال کلسیم و نیترات ها) یا کاهش دهنده های فشار اسفنکتر تحتانی مری LES (مانند پروژسترون، تئوفیلین و داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای) رایج است. | سوء هاضمه یا بیماری رفلاکس مری(GERD) |
|
داروهایی که سبب گیجی، خستگی یا آرام بخشی می شوند مانند داروهای ضدجنون، بعضی از داروهای ضد افسردگی، بنزودیازپین ها، آنتی هیستامین های آرام بخش، داروهای ضدصرع، نارکوتیک ها و بعضی از داروهای قلبی. | افتادن یا عدم توان ایستادگی در پاها |
|
با سیکلوسپورین، مسدود کننده های کانال کلسیم (مثلا نیفدیپین) و فنی توئین رایج است. | بزرگ شدن لثه (رشد لثه اطراف دندان ها) |
|
ممکن است با آسپیرین (دوز کم)، داروهای شیمی درمانی، سیکلوسپورین، فورزماید و دیورتیک های تیازیدی رخ دهد. | نقرس |
|
|
سردرد |
|
کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، داروهای شیمی درمانی و سایر داروهایی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند و خطر ابتلا به عفونت را افزایش می دهند | عفونت |
|
|
ریزش مو |
|
استاتین ها (مورد استفاده برای کاهش سطح کلسترول)؛ ممکن است به علت اثر بر روی پروتئین های عضلانی یا کاهش کوآنزیم کو کیوتن (CoQ10) موجب این عارضه شوند. | درد عضلانی یا ضعف عضلات |
|
|
تهوع و استفراغ |
|
با بسیاری از آنتی بیوتیک ها (مانند سیپروفلوکساسین، مترونیدازول)، ضد تشنج ها، داروهای ضد افسردگی، آسپیرین، داروهای فشار خون، لیتیوم، متفورمین و شل کننده های عضلات رایج است. | اختلال در حس چشایی |
|
|
التهاب یا پارگی تاندون |
|
با داروهای ضد جنون، بیشتر داروهای ضددیابت (به جز متفورمین)، داروهای ضد افسردگی و ضد صرع رایج است. | افزایش وزن |
درج نظر