بیماری زخم معده ، علائم و درمان آن

زخم معده چیست ؟ به جراحات دردناکی که در جداره داخلی معده و یا قسمت آغازین روده کوچک که اثنی عشر نامیده می شود وجود دارد زخم معده می گویند . زمانی که  تعادل بین اسید معده و سد دفاعی مخاط معده بر هم می خورد، زخم معده به وجود می آید . یا به عبارت دیگر ترشح بیش از حد اسید معده به هر دلیلی می تواند منجر به ایجاد زخم گوارشی شود . در این مطلب پزشکی از سایت داروخانه امام ، به بررسی علل ایجاد زخم معده ، علائم این زخم و راههای پیشگیری و درمان زخم معده می پردازیم .

شایعترین باکتری ایجاد کننده زخم، باکتری هلیکوباکترپیلوری (Helicobacter Pylor ) می باشد. این باکتری در عفونت های انسانی بسیار شایع است . این باکتری توسط آب و غذا منتشر می شود، همچنین در بزاق دهان نیز دیده شده است و از طریق استفاده از قاشق و چنگال فرد آلوده یا خوردن غذای نیمه کاره دیگران منتقل می‌شود. برخی از داروها مانند آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن، کتوپروفن و برخی داروهای درمان‌کننده بیماری آرتریت (درد و ورم مفاصل) ازجمله این داروهاست که می‌توانند باعث زخم معده شوند به همین علت باید از مصرف هرگونه دارو بدون مشورت با پزشک خودداری کنید. مصرف سیگار و الکل هم از دیگر علل زخم معده است.

علائم زخم معده

درد در ناحیه جناغ سینه تا بالای ناف حدودا یک ساعت بعد از صرف غذا شروع می شود و تا چند ساعت ادامه دارد . معمولا میزان درد درشب ها بیشتر می شود . زمانیکه معده خالی باشد درد بیشتر می شود بنابراین باید از خالی بودن معده ممانعت کرد .

افزایش سوءهاضمه در بیمار ، زخم معده می تواند سوءهاضمه و درد بر اثر گاز معده ایجاد کند. در این موارد فرد پس از صرف غذا یا آروغ می زند یا دچار سکسکه می شود.

به علت تغییر حجم مایعات، فرد دچار حالت تهوع خفیف یا شدید می شود. معمولاً در حالت ناشتا، فرد دچار حالت تهوع می شود.

فردی که زخم معده دارد  احساس سنگینی و سیری در معده می کند. همان حالتی که پس از مصرف زیاد آب احساس می شود.

بیشتر بیماران مبتلا به زخم معده، دچار علایم آنفلوآنزا مانند خستگی مفرط، کسالت، تب، حالت تهوع و... می شوند.

درد شدید و ناگهانی که مبتلایان چند ساعت پس از هضم غذا دچار آن می شوند، باعث می شود فرد دچار بی اشتهایی شود .

گرسنگی بدون دلیل چند ساعت پس از صرف یک غذای کامل امری طبیعی است.

با کم شدن اشتها، کاهش وزن امری طبیعی است. بالا آوردن مکرر پس از صرف غذا نیز می تواند یکی دیگر از علت های کاهش وزن باشد.

رنگ مدفوع ممکن است ظاهری تیره یا کم رنگ با اثری از خون داشته باشد.

به خاطر افزایش میزان مایعات در روده و معده استفراغ امری طبیعی است. در صورت ظاهر شدن خون در استفراغ ممکن است زخم پیشرفته باشد. در این موارد فرد به درمان فوری نیاز پیدا می کند و باید سریعتر به پزشک مراجعه کند .

داروهایی که باعث علایم زخم معده می شوند :

مصرف بی رویه مسکن‌ها ازجمله دیکلوفناک، بروفن، ایندوسیت، آسپرین و. . . احتمال شیوع زخم معده را افزایش می دهد. از طرف دیگر با افزایش سن عوارض ناشی از مسکن‌ها در بدن بیشتر می‌شود. در جدار معده یک سد مخاطی یا لایه‌ای ژلاتینی از بی‌کربنات وجود دارد. به همین دلیل «Ph» آن قلیایی است و می‌تواند از نفوذ اسید جلوگیری کند. داروهای مسکن سنتز پروستاگلاندین را مهار می‌کنند. پروستاگلاندین از لایه ژلاتینی معده محافظت می‌کند و خونرسانی و ترمیم سلول‌ها را افزایش می‌دهد.

بنابراین زمانی که از این داروها استفاده می‌کنید، با مهارشدن سنتز پروستاگلاندین ، لایه دفاعی معده ضعیف شده و جریان خونرسانی به آن کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه اسید به داخل مخاط معده نفوذ کرده و زخم ایجاد می‌کند. زخم ناشی از مصرف مسکن اغلب بدون علامت و بدون درد است و تظاهرات اولیه آن ممکن است به صورت خونریزی دیده شود. گاهی افراد به دنبال مصرف حتی یک عدد مسکن دچار خونریزی شده‌اند و به اورژانس مراجعه کرده‌اند، بدون اینکه حتی دردی داشته باشند.

داروهایی که برای زخم معده ممنوع است 

آیا مصرف داروهای مسکن وسط غذا یا استفاده از مسکن‌هایی که در روده باز می‌شود، می‌تواند از ایجاد زخم جلوگیری کند؟ پاسخ منفی است. اگرچه مسکن‌ها به صورت موضعی در معده عارضه ایجاد می‌کنند اما بعد از جذب نیز باعث بالا رفتن گاسترین سرم خون می‌شوند و از این طریق در قسمت‌های مختلف بدن عارضه ایجاد می‌کنند.

حتی نوع تزریقی این داروها نیز همین عوارض را دارد و می‌تواند باعث زخم معده شود یا برای مثال شیاف دیکلوفناک هم می‌تواند باعث زخم ناحیه رکتوم شود. بنابراین کسانی که زخم معده یا زخم اثنی عشر دارند باید حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارند تا این داروها برای‌شان تجویز نشود.

اشتباهاتی در درمان زخم معده

عموم مدرم فکر می کنند اگر تعداد وعده های غذایی خود را تا 5 وعده افزایش دهند احتمال کاهش درد معده و درمان زخم معده وجود دارد . این درحالیست که زمانی که تعداد وعده های غذایی افزایش می یابد معده میازن بیشتری اسید برای هضم ترشح می کند ، بنابراین این حرکت اصلا برای بیمار مفید نیست .

خوردنی های و نخوردنی ها در بیماری زخم معده

فلفل باعث زخم معده نمی شود ؛ برخلاف عقیده عموم، مصرف غذاهای تند و پر ادویه باعث ایجاد زخم معده و اثنی عشر نمی‌شود؛ برای مثال در کشور هند که مصرف ادویه بالا می باشد، آمار زخم زیاد نیست. در واقع باید بین «سوء هاضمه» و «زخم» افتراق بدهیم. فلفل، ادویه‌جات و ترشیجات شاید یک مقدار باعث سوزش معده شوند اما این موضوع دلیل نمی‌شود که به زخم معده دچار شوید.

یکی از عوامل موثر در ایجاد سرطان معده ، تغذیه است. خوراکی‌های کهنه و نمک سودشده مثل برنج دودی، سوسیس و کالباس همگی می‌توانند خطر ابتلا به سرطان معده را بالا ببرند. نیترات نیز اگر در مواد غذایی مثل سوسیس و کالباس بیش از حد استاندارد به کار رود خطرباعث افزایش سرطان معده رامی شود . در واقع نیترات توسط باکتری‌های دهان و دستگاه گوارش تبدیل به نیتریت می‌شود.

نیتریت هم یک ماده سرطان‌زا به نام نیتروزامین تولید می‌کند. نگهداری از مواد غذایی، به خصوص گوشت‌های نمک‌سود شده در محیط‌های مرطوب ازجمله سرداب‌ها نیز می‌تواند باعث تولید نیتروزامین شود. بنابراین چنین تفکری غلط است که هرچه بعضی مواد غذایی مثل ترشی قدیمی‌تر باشند، بهتر و سالم‌تر هستند. یادتان باشد که هرقدر مواد غذایی برای مدت طولانی‌تری نگهداری شوند، خطر سرطان‌زایی آنها هم بیشتر می‌شود. فرآیند دودی کردن مواد غذایی مثل ماهی و برنج نیز اگر بیشتر از حد مجاز انجام شود، خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد.

میوه نارنگی به دلیل داشتن ویتامین E و آنتی اکسیدان ها برای جلوگیری از زخم معده و سرطان معده بسیار موثر است .

چاقی ، سیگار و مصرف مواد مخدر از مهم ترین دلیل همه بیماری ها به خصوص بیماری زخم معده است .

چه غذاهايي براي زخم معده ضرر دارد؟

• بدترین غذاها ترشی است به خصوص ترشی سرکه، آب غوره و میوجات زیاد ترش
• سرخ کردنی شدید، آب جوش و کلاً غذای داغ
• نان خشک و کهنه, غذای مانده
• نخود, لوبیا و عدس خوب نیستند و باید خیلی کم و گاهی وهمراه غذایی(بجز نان کهنه...) خورده شود که جبران کننده باشند
• آب گوشت و کلاً مواد غذایی آبکی مانند آش ، سوپ و ..
• بر خلاف روغن زیتون که بهترین دارو برای زخم معده، اثنا عشر ورده ...خواهد بود روغن زیتون جدار معده وکلاً بدن را محکم وآسیب ناپذیر می سازد
• خوردن آب بین غذا بعد از غذا مضر است چون هضم غذا را مختل می کند باید قبل ویا دو ساعت بعد از غذا باشد .
• کسانی که زخم معده دارند بیش از دو غذا را نباید با هم بخورند .
• ریزه خواری و بی نظمی در وعده های غذایی
• دیر غذا خوردن ، بی تحرکی ، سنگین غذا خوردن
• از خوردن تخم مرغ خود داری کنند؛ به جای آن مغز گردو، سویا وگوشت ماهی جبران کننده است وخود تخم مرغ را در هفته یکبارو با گوجه ویا ربع گوجه ویا سیب زمینی مصرف شود,
• موادهای غذایی مضر مانند عدس، پیاز، سبزی... که برای بدن لازم است باید همراه با دیگر غذاهایی که مفید هستند مصرف شود تا از طریق دیگر دچار مشکل نشویم مثلاً بدن ما برای خون سازی... شدیداً به آهن نیاز دارد که آهن در عدس، سبزی، وفسفر واملاء معدنی ... در میوه ... یافت می شود؛ این جاها از جاهایی است که باید ابتکار کرد و رژیم غذایی مناسب با شرایط خود را بدست آورد
• از سرسری گرفتن مسأله جداً باید دوری کرد که زخم معده ریشه و بستر همه بیماری هاست ؛

درمان زخم معده

درمان زخم معده بسته به علت آن متفاوت است.

داروهایی که برای زخم معده تجویز و مصرف می‌شوند عبارت‌اند از:

۱. داروهای آنتی‌بیوتیک برای کشتن باکتری H.pylori

زمانی که پزشک علت بیماری زخم معده را باکتری H.pylori تشخیص دهد ، ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای از بین بردن آن تجویزخواهد کرد. این آنتی‌بیوتیک‌ها عبارت‌اند از:

آموکسی‌سیلین (Amoxil)

کلاریترومایسین (Biaxin)

مترونیدازول (Flagyl)

تینیدازول (Tindamax)

تتراسیکلین (Tetracycline HCL)

 لووفلوکساسین (Levaquin)

مدت زمان مصرف : احتمالا به مدت دو هفته باید آنتی‌بیوتیک بخورید و داروهای دیگر را نیز مصرف کنید تا اسید معده‌تان کاهش یابد. داروهایی که با آنتی‌بیوتیک مصرف خواهید کرد، بازدارنده‌ی پروتون پمپ proton pump inhibitor  و شاید Pepto-Bismol خواهند بود.

۲. داروهایی که مانع تولید اسید و تسریع درمان زخم معده می‌شوند

بازدارنده‌های پروتون پمپ PPIها با غیرفعال کردن قسمت‌هایی از سلول‌ که اسید تولید می‌کنند، اسید معده را کاهش می‌دهند. این داروها هم شامل داروهای بدون نسخه هستند هم داروهایی که تنها با نسخه‌ی پزشک تهیه می‌شوند. از میان این داروها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

امپرازول (Prilosec)

لانسوپرازول (Prevacid)

رابپرازول (Aciphex)

اس امپرازول (Nexium)

 پنتوپرازول (Protonix).

( عوارض : مصرف طولانی‌مدت بازدارنده‌های پروتون پمپ به‌خصوص با دُز زیاد، خطر شکستگی لگن، مچ و ستون فقرات را بالا می‌برد. از پزشک خود بپرسید که آیا مصرف مکمل‌های کلسیم می‌تواند این خطرها را کاهش دهد یا خیر. )

۳. داروهایی برای کاهش تولید اسید

داروهایی که تولید اسید را متوقف می‌کنند و مسدودکننده‌های هیستامین (H-2) نیز نامیده می‌شوند، کاهش اسید معده‌ دستگاه گوارش شما باعث بهبود زخم معده می شود و روند درمان آن را سرعت می بخشد .

این داروها که هم بدون نسخه هم با نسخه قابل تهیه هستند، شامل

رانیتیدین (Zantac)

فاموتیدین (Pepcid)

سایمتیدین (Tagamet HB)

نیزاتیدین (Axil AR).

۴. داروهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند

پزشک شما ممکن است در رژیم دارویی‌تان داروهایی را برای خنثی کردن اسید معده بگنجاند. این داروها اسید معده را خنثی می‌کنند و سریعا می‌توانند درد معده را نیز برطرف کنند. ( عوارض : اسهال یا یبوست )

۵. داروهایی که از لایه‌ی داخلی معده و روده‌ی کوچک محافظت می‌کنند

در برخی موارد پزشک ممکن است داروهایی‌ها تجویز کند که به محافظت از بافت‌ لایه‌ی داخلی معده و روده‌ی کوچک کمک کند.

از میان این داروها می‌توان به سوکرالفات (Cerafate) و میسوپروستل (Cytotec) اشاره کرد.

زخم معده‌ در بسیاری موارد به‌خوبی درمان می‌شود. اگر علائم آن شدید و حاد باشند یا بعد از درمان باز هم علائم به‌قوت خود باقی باشند، ممکن است پزشک آندوسکوپی مجدد تجویز کند تا سایر عللی را که موجب این علائم می‌شوند، پیدا کند.

زخم معده‌هایی که خوب نمی‌شوند

زخم‌ معده‌هایی که خوب نمی‌شوند اغلب زخم‌های ارتجاعی نامیده می‌شوند. دلایل بسیاری برای عدم بهبود زخم معده وجود دارد، ازجمله:‌

مصرف نکردن داروها مطابق دستور پزشک ؛

برخی از انواع باکتری H.pylori که در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند؛

مصرف مداوم تنباکو؛

مصرف مداوم مُسکن‌ها ازجمله آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم (Aleve ،Anaprox و غیره) که خطر ابتلا به زخم معده را بالا می‌برند.

در موارد نادر، زخم معده می‌تواند بر اثر موارد زیر به وجود آید:‌

تولید بیش از حد اسید معده ، که اغلب در سندروم زولینگر–الیسون مشاهده می‌شود؛

عفونتی غیر از باکتری H.pylori؛

سرطان معده ؛

سایر یبماری‌ها که منجر به بروز زخم‌هایی در معده و روده‌ی کوچک می‌شوند که شبیه زخم معده هستند، مانند بیماری کرون (Crohn).

درمان زخم معده معمولا علاوه بر مصرف آنتی‌بیوتیک‌ های مختلف، عواملی که در روند درمان تداخل ایجاد میکند نیز باید از بین برود .

اگر بر اثر زخم معده دچار مشکلی حاد نظیر خون‌ریزی شدید یا پرفوراسیون (سوراخ‌شدگی معده) شدید، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. هرچند امروزه به دلیل وجود داروهای مؤثر فراوان کمتر از گذشته به جراحی نیاز می‌شود.

داروهای جایگزین

داروهای بدون نسخه که حاوی کلسیم کربنات هستند ( Tum Rolaid ) می‌توانند به درمان زخم معده کمک کنند، اما نباید آنها را به‌عنوان داروهای اصلی مصرف کنید. هم‌چنین شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه فلز روی (زینک) می‌تواند زخم معده را بهبود بخشد.

از درمان های سنتی که برای درمان زخم معده توصیه می‌شوند، می‌توان به زردچوبه ، مصطکی، کلم و شیرین‌ بیان اشاره کرد.

گرچه داروهای بدون نسخه و جایگزین می‌توانند مفید واقع شوند، شواهد دال بر اثربخشی آن‌ها اندک است. از این رو توصیه می‌شود از آنها به‌عنوان داروی اصلی درمان زخم معده استفاده نکنید .


وبسایت داروخانه امام | بانک اطلاعات دارویی ، مطالب پزشکی و سلامت