● هموگلوبین (به‌اختصار Hgb یا Hb) مولکول پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن می‌رساند و دی‌اکسیدکربن را از بافت‌ها به ریه‌ها برمی‌گرداند.
● هموگلوبین از چهار مولکول پروتئینی (زنجیره‌های گلوبولین) تشکیل شده است که به یکدیگر متصل هستند.
- ○ مولکول طبیعی هموگلوبین بالغ شامل دو زنجیره آلفا گلوبولین و دو زنجیره بتا گلوبولین است.
- ○ در جنین‌ها و نوزادان، زنجیره‌های بتا رایج نیست و مولکول هموگلوبین از دو زنجیره آلفا و دو زنجیره گاما تشکیل شده است.
- ○ با رشد نوزاد، زنجیره‌های گاما به‌تدریج با زنجیره‌های بتا جایگزین می‌شوند و ساختار هموگلوبین بالغ را تشکیل می‌دهند.
● هر زنجیره گلوبولین شامل یک ترکیب مهم پورفیرین حاوی آهن به نام هِم است. درون ترکیب هِم یک اتم آهن وجود دارد که در انتقال اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون ما حیاتی است. آهن موجود در هموگلوبین نیز مسئول رنگ قرمز خون است.
● هموگلوبین نقش مهمی در حفظ شکل گلبول‌های قرمز دارد. گلبول‌های قرمز در شکل طبیعی خود گرد با مرکز باریک شبیه به دونات بدون سوراخ در وسط هستند؛ بنابراین ساختار غیرطبیعی هموگلوبین می‌تواند شکل گلبول‌های قرمز را مختل کند و مانع از عملکرد صحیح و جریان آنها در رگ‌های خونی شود.
هموگلوبین چگونه اندازه گیری می‌شود؟
● هموگلوبین معمولاً به‌عنوان بخشی از آزمایش معمول شمارش کامل خون (CBC) در نمونه خون اندازه گیری می‌شود.
● روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری هموگلوبین وجود دارد که اکثر آنها در حال حاضر توسط دستگاه‌های خودکار طراحی شده برای انجام آزمایش‌های مختلف روی خون انجام می‌شوند. در داخل دستگاه، گلبول‌های قرمز خون شکسته می‌شوند تا هموگلوبین به محلول تبدیل شود.
● هموگلوبین آزاد در معرض یک ماده شیمیایی حاوی سیانید قرار می‌گیرد که محکم به مولکول هموگلوبین متصل می‌شود و سیانومتهموگلوبین را تشکیل می‌دهد. با تابش نور از طریق محلول و اندازه گیری میزان جذب نور (به‌ویژه در طول موج 540 نانومتر)، می‌توان میزان هموگلوبین را تعیین کرد.
سطح هموگلوبین طبیعی چقدر است؟
● سطح هموگلوبین به‌صورت مقدار هموگلوبین بر حسب گرم در دسی‌لیتر خون کامل بیان می‌شود که یک دسی‌لیتر برابر با 100 میلی‌لیتر است.
● محدوده طبیعی هموگلوبین به سن و از دوران نوجوانی به جنسیت فرد بستگی دارد. محدوده‌های نرمال عبارتند از:
- ○ نوزادان: 17 تا 22 گرم در دسی‌لیتر
- ○ سن یک هفته: 15 تا 20 گرم در دسی‌لیتر
- ○ یک‌ماهگی: 11 تا 15 گرم در دسی‌لیتر
- ○ کودکان: 11 تا 13 گرم در دسی‌لیتر
- ○ مردان بالغ: 14 تا 18 گرم در دسی‌لیتر
- ○ زنان بالغ: 12 تا 16 گرم در دسی‌لیتر
- ○ مردان بعد از میان‌سالی:4 تا 14.9 گرم در دسی‌لیتر
- ○ زنان بعد از میان‌سالی:7 تا 13.8 گرم در دسی‌لیتر
● همه این مقادیر ممکن است بین آزمایشگاه‌ها کمی متفاوت باشند. برخی از آزمایشگاه‌ها بین مقادیر هموگلوبین بزرگسالان و "پس از میان‌سالی" تفاوت قائل نمی‌شوند. به خانم‌های باردار توصیه می‌شود برای جلوگیری از افزایش خطر مرده‌زایی (هموگلوبین بالا - بالاتر از محدوده طبیعی) و زایمان زودرس یا نوزاد با وزن کم (هموگلوبین پایین - زیر محدوده طبیعی) از رسیدن به هموگلوبین بالا و پایین خودداری کنند.
سطح هموگلوبین پایین به چه معناست؟
● سطح پایین هموگلوبین به‌عنوان کم خونی یا کاهش شمارش گلبول های قرمز خون نامیده می‌شود. تعداد کمتر از حد طبیعی گلبول‌های قرمز به‌عنوان کم خونی نامیده می‌شود و سطح هموگلوبین منعکس کننده این تعداد است. دلایل زیادی برای کم خونی وجود دارد.
● برخی از علل شایع کم خونی عبارتند از:
- ○ از دست دادن خون (آسیب تروماتیک، جراحی، خونریزی، سرطان روده بزرگ یا زخم معده)
- ○ کمبود مواد مغذی (آهن، ویتامین B12، فولات)
- ○ مشکلات مغز استخوان (جایگزینی مغز استخوان با سرطان)
- ○ سرکوب توسط سنتز گلبول‌های قرمز توسط داروهای شیمی‌درمانی
- ○ نارسایی کلیه
- ○ ساختار غیرطبیعی هموگلوبین (کم خونی داسی شکل یا تالاسمی)
سطح هموگلوبین بالا به چه معناست؟
● سطوح هموگلوبین بالاتر از حد طبیعی در افرادی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند و در افرادی که سیگار می‌کشند دیده می‌شود. کم آبی سطح هموگلوبین کاذب بالا ایجاد می‌کند که با دریافت مایعات کافی از بین می‌رود.
● برخی از علل نادر دیگر سطوح بالای هموگلوبین عبارتند از:
- ○ بیماری پیشرفته ریه (به‌عنوان مثال، آمفیزم)
- ○ تومورهای خاص
- ○ اختلال در مغز استخوان معروف به پلی سیتمی روبرا ور
- ○ سوء استفاده از داروی اریتروپویتین توسط ورزشکاران برای اهداف دوپینگ (افزایش میزان اکسیژن در دسترس بدن از طریق افزایش شیمیایی تولید گلبول‌های قرمز خون)
وقتی هموگلوبین معیوب باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
● بیماری سلول داسی شکل یک بیماری ژنتیکی است که در آن کیفیت هموگلوبین معیوب است. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد هموگلوبین غیرطبیعی و منجر به گلبول‌های قرمز غیرطبیعی (داسی شکل) شود. این گلبول‌های قرمز غیرطبیعی نمی‌توانند به‌راحتی از رگ‌های خونی کوچک عبور کنند در نتیجه اکسیژن کافی به بافت ها نمی رسد.
● سلول‌های داسی نیز طول عمر کوتاه‌تری نسبت به گلبول‌های قرمز طبیعی دارند (10 تا 20 روز در مقایسه با 120 روز). این چرخش سریع ممکن است سبب زمان ناکافی برای جایگزینی گلبول‌های قرمز خون و ممکن است منجر به کم خونی شود.
● در کم خونی داسی شکل، یک ژن هموگلوبین معیوب از هر والدین به ارث می‌رسد. اگر فقط یک ژن از یکی از والدین به ارث رسیده باشد، وضعیت خفیف‌تر است و به آن صفت سلول داسی شکل می‌گویند.
● علائم کم خونی داسی شکل بسته به‌شدت آن متفاوت است. بیماران دارای صفت سلول داسی شکل ممکن است علائم خفیفی داشته باشند. در بیماری سلول داسی شکل، علائم به‌ویژه در دوره‌های بحران حاد قابل‌توجه‌تر است. این علائم می‌توانند شامل:
- ○ بدن درد و درد عمومی
- ○ درد قفسه سینه
- ○ درد استخوان
- ○ تنگی نفس
- ○ زخم پوست
- ○ خستگی
- ○ سکته مغزی
- ○ کوری
- ○ تأخیر در رشد و بلوغ
کمبود هموگلوبین در تالاسمی چیست؟
● تالاسمی گروهی از بیماری‌های ارثی با کمبود هموگلوبین است. شکست بدن در ساخت مولکول‌های گلوبولین منجر به یک مکانیسم جبرانی برای ساخت مولکول‌های گلوبولین کمتر سازگار خواهد شد. انواع مختلف تالاسمی بر اساس نوع مولکول گلوبولین تعریف می‌شود. شدت این شرایط به نوع کمبود زنجیره گلوبولین، تعداد گلوبولین‌های کمبود و شدت تولید کم بستگی دارد.
● بیماری خفیف ممکن است فقط به‌صورت کم خونی خفیف ظاهر شود در حالی که کمبود شدید ممکن است با زندگی سازگار نباشد.
آزمایش هموگلوبین A1c چیست؟
● هموگلوبین A1c یا هموگلوبین گلیکوزیله یک نشانه تقریبی از کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت شیرین طی 3 ماه گذشته است. از آنجایی که گلوکز (قند خون) بیشتری در خون به‌صورت روزانه گردش می‌کند، گلوکز بیشتری به هموگلوبین در حال گردش متصل می‌شود. سطح نرمال هموگلوبین A1c بین 4 تا 9/5 درصد است. از آنجایی که این عدد به 6٪ یا بیشتر می‌رسد، نشان دهنده کنترل ضعیف‌تر دیابت است.
● هموگلوبین A1c شش درصد تقریباً با میانگین قند خون 135 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) در طول 3 ماه گذشته ارتباط دارد. هر 1 درصد افزایش هموگلوبین A1c بالای 6 درصد نشان دهنده میانگین قند خون تقریباً 35 میلی‌گرم در دسی‌لیتر بیش از 135 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. به‌عنوان مثال، اندازه گیری هموگلوبین A1c هفت درصد مربوط به میانگین قند خون 170 میلی‌گرم در دسی‌لیتر در 3 ماه گذشته است.
چگونه سطح هموگلوبین خود را افزایش دهیم؟
● راه‌های زیادی برای افزایش سطح هموگلوبین وجود دارد. به طور کلی، سطوح پایین هموگلوبین که باید افزایش یابد به سه دلیل ایجاد می‌شود:
- ○ کاهش تولید گلبول قرمز (به‌عنوان مثال، تغییر تولید هموگلوبین مغز استخوان، کمبود آهن)
- ○ افزایش تخریب گلبول‌های قرمز خون (به‌عنوان مثال، بیماری کبد)
- ○ از دست دادن خون (به‌عنوان مثال، ضربه ناشی از شلیک گلوله یا ضربه چاقو)
● پرداختن به این دلایل زمینه‌ای سطوح پایین هموگلوبین در ابتدا تعیین می‌کند که از چه روشی برای افزایش سطح هموگلوبین استفاده کنیم.
● روش‌های افزایش سطح هموگلوبین متنوع است و استفاده از آنها به مشکلات اساسی بستگی دارد. برخی از راه‌های افزایش هموگلوبین عبارتند از:
- ○ تزریق خون
- ○ دریافت اریتروپویتین (هورمونی که برای تحریک تولید گلبول‌های قرمز در افرادی که تولید گلبول‌های قرمز کاهش یافته یا تخریب گلبول‌های قرمز افزایش یافته استفاده می‌شود)
- ○ مصرف مکمل‌های آهن
- ○ افزایش مصرف غذاهای غنی از آهن (تخم‌مرغ، اسفناج، کنگر فرنگی، لوبیا، گوشت بدون چربی و غذاهای دریایی) و غذاهای غنی از کوفاکتورها (مانند ویتامین B6، اسیدفولیک، ویتامین B12 و ویتامین C) برای حفظ هموگلوبین طبیعی مهم است. سطوح این گونه غذاها شامل ماهی، سبزیجات، آجیل، غلات، نخودفرنگی و مرکبات است.
● افراد نباید مکمل‌های آهن یا سایر درمان‌ها را برای سطوح پایین هموگلوبین بدون مشورت با پزشک خود مصرف کنند؛ زیرا عوارض جانبی این درمان‌ها و یا مصرف بیش از حد آهن ممکن است باعث ایجاد مشکلات اضافی شود. همچنین مکمل‌های آهن باید دور از دسترس کودکان نگهداری شوند؛ زیرا مسمومیت با آهن در کودکان خردسال می‌تواند کشنده باشد.
درج نظر