● اریتروسیت‌ها یا گلبول‌های قرمز خون (RBC) به حمل مواد مغذی و گازهایی مانند اکسیژن در کل بدن کمک می‌کنند. هنگامی که یک فرد تعداد گلبول‌های قرمز خون بیشتری نسبت به حد معمول دارد، به عارضه غلظت خون دچار است.
● بالا بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که معمولاً آزمایش‌های تکمیلی برای تعیین علت آن ضروری است.
● در نوزادان، افزایش موقت گلبول‌های قرمز خون طبیعی است. اما تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون در بزرگسالان می‌تواند خطر لخته شدن خون خطرناک را افزایش دهد.
● برای اینکه اطلاعات بیشتری در مورد علل و عوارض غلظت خون در کودکان و بزرگسالان داشته باشید، این مقاله از موسسه خدمات دارویی رضوی را از دست ندهید؛ چراکه در ادامه نکات علمی و مفیدی از این بیماری آورده شده است.
غلظت خون چیست؟
● غلظت خون بدین معنی است که تعداد گلبول‌های قرمز در خون شما بیشتر از حد طبیعی است. گلبول‌های قرمز همراه با گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها جزء اجزای خون هستند. گلبول‌های قرمز به انتقال اکسیژن در سراسر بدن کمک می‌کنند. اما زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز خون بالاست، می‌تواند به معنی داشتن یک بیماری زمینه‌ای باشد.
● پزشکان تعداد گلبول‌های قرمز را برای تشخیص بیماری‌ها و کسب اطلاعات بیشتر در مورد سلامتی اندازه‌گیری می‌کنند. شرایط طبیعی و نرمال ممکن است باتوجه به محل آزمایش شما متفاوت باشد.
● به صورت کلی تعداد طبیعی گلبول‌های قرمز خون:
- ○ برای افرادی که در بدو تولد مرد هستند، 4.7 تا 6.1 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون است.
- ○ برای افرادی که در بدو تولد زن هستند، 4.2 تا 5.4 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون است.
- ○ برای کودکان 4.0 تا 5.5 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون است.
● اگر تعداد گلبول‌های قرمز خونتان بالاست، به غلظت خون مبتلا هستید. این شرایط باعث غلیظ تر شدن خون می‌شود و در نتیجه خطر لخته خون را افزایش می‌دهد. پس باید برای بررسی دقیق‌تر به پزشک مراجعه کنید.
نحوه تشخیص غلظت خون
● پزشکان می‌توانند چند آزمایش مختلف را برای تعیین تعداد گلبول‌های قرمز خون انجام دهند.
● این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- ○ شمارش گلبول قرمز (RBC)
- ○ آزمایش هموگلوبین
- ○ آزمایش هماتوکریت
- ○ شمارش کامل خون (CBC)
علائم غلظت خون
● گاهی اوقات، افرادی که غلظت خون دارند، اصلاً هیچ علامتی ندارند. اما به صورت کلی علائم افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ○ خستگی
- ○ تنگی‌نفس
- ○ سردرد
- ○ تاری دید
- ○ اختلالات خواب
- ○ درد مفاصل
- ○ خارش پوست
- ○ بی‌حسی و یا گزگز
- ○ خونریزی بینی
علت غلظت خون
● اگرچه غلظت خون ممکن است نشانه یک بیماری یا اختلال باشد. اما این موضوع همیشه صادق نیست. عوامل سلامتی یا شیوه زندگی هم می‌توانند باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون شوند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل ایجاد این عارضه اشاره شده است.
1. پلی‌سیتمی ایدیوپاتیک
● پلی‌سیتمی ایدیوپاتیک (Idiopathic polycythemia) بدین معنی است که پزشکان قادر به شناسایی علت زمینه‌ای نیستند.
● گاهی اوقات، به ویژه زمانی که گلبول‌های قرمز بدون هیچ دلیل مشخصی کمی افزایش می‌یابند و سپس به حالت عادی باز می‌گردند، یک مشکل گذرا است. اما تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند برای مدت طولانی‌تر و بدون دلیل مشخص بالا بماند. علت ایدیوپاتیک حدود 70درصد از موارد اریتروسیتوز را تشکیل می‌دهد.
2. تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز
● هنگامی که بدن گلبول‌های قرمز بیش از حد تولید می‌کند، به آن پلی‌سیتمی اولیه می‌گویند. پزشکان می‌توانند با آزمایش سطوح سرمی خون اریتروپویتین (EPO) ابتلای فرد به پلی‌سیتمی را تشخیص دهند. علت این بیماری پلی‌سیتمی ورا است. پلی سیتمی ورا زمانی رخ می‌دهد که فرد دارای جهش ژنتیکی در سلول‌های مغز استخوان خود باشد.
● برخلاف بسیاری از جهش‌های ژنتیکی، این جهش اکتسابی است؛ بدین معنی که مشکل از اعضای خانواده منتقل نمی‌شود؛ بلکه پس از تولد رخ می‌دهد. تقریباً در همه موارد، نقص در ژن «JAK2» است.
● البته شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد سابقه خانوادگی می‌تواند یک عامل خطر برای پلی‌سیتمی ورا باشد. تحقیق‌ها نشان داده است که عوامل ژنتیکی ارثی ممکن است خطر جهش‌های ژنتیکی اکتسابی منجر به پلی‌سیتمی ورا را افزایش دهد. معمولاً افراد مبتلا به پلی‌سیتمی ورا تعداد گلبول‌های قرمز خون بسیار بالایی دارند.
● همچنین تعداد گلبول‌های سفید یا پلاکت خون بالا در آن‌ها هم بالاست. برخی جهش‌های ژنتیکی اکتسابی و ارثی دیگر، از جمله جهش‌های دیگر که بر ژن JAK2 تأثیر می‌گذارند، احتمالاً باعث پلی‌سیتمی اولیه شوند.
3. سایر شرایط پزشکی
● برخی شرایط پزشکی می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز خون را افزایش دهند. هنگامی که این اتفاق در کنار سطوح بالای اریتروپوئتین یا EPO (هورمون محرک ساخت گلبول قرمز) در خون رخ می‌دهد، پزشکان از آن به‌عنوان پلی‌سیتمی ثانویه یاد می‌کنند.
● شرایط پزشکی که باعث کاهش اکسیژن در خون می‌شود، یکی از شایع‌ترین علل این مشکل است؛ چراکه بدن ممکن است با افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون پاسخ دهد.
● برخی از علل شایع پلی‌سیتمی ثانویه عبارتند از:
- ○ بیماری‌های کبدی نظیر سیروز یا بیماری کبد چرب غیرالکلی
- ○ بیماری‌های تنفسی نظیر بیماری انسداد ریوی مزمن
- ○ مصرف مواد مخدر نظیر استروئیدهای آنابولیک
- ○ ارتفاع بالا
- ○ تومورهایی کاهش‌دهنده سطح اکسیژن
- ○ بیماری قلبی
- ○ بیماری کلیوی
- ○ سیگارکشیدن
● برخی از شرایط دیگر شامل تومورهایی آزادکننده EPO، جهش در گیرنده‌های EPO و شانت در ریه‌ها که کمتر باعث ایجاد پلی‌سیتمی می‌شوند. البته جالب است بدانید که تحقیقات ارتباط بین استرس و تاثیر آن بر سلول‌های خونی را نشان داده است.
● استرس می‌تواند باعث افزایش گلبول‌های قرمز، نوتروفیل‌ها (نوعی از گلبول‌های سفید خون) و پلاکت‌ها شود.
4. کاهش حجم خون
● کاهش مقدار مایعات داخل خون یا پلاسما می‌تواند باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون شود. یکی از دلایل بالقوه این مشکل از دست دادن مایعات است. این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که یک فرد به دلایل زمینه‌ای، مانند استفراغ یا اسهال، دچار کم آبی شدید باشد.
روش‌های پیشگیری از غلظت خون
● آیا می‌توان از غلظت خون پیشگیری کرد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که شما همیشه نمی‌توانید از افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون جلوگیری کنید. اما راه حل‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش خطر انجام دهید.
● برای مثال:
- ○ آب زیاد بنوشید.
- ○ از مصرف قهوه، نوشابه و سایر دیورتیک‌ها (قرص‌های ادرارآور) خودداری کنید.
- ○ سیگار را ترک کنید.
- ○ ورزش را در برنامه خودتان بگنجانید.
- ○ مکمل آهن مصرف نکنید.
- ○ استروئیدهای آنابولیک یا سایر داروهای تقویت‌کننده عملکرد را مصرف نکنید.
- ○ اگر وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب دارید از وسایل پزشکی مناسب مانند «CPAP» استفاده کنید.
- ○ اگر نارسایی قلبی دارید، حتماً برنامه درمانی پزشک خود را با جدیت دنبال کنید.
درمان غلظت خون
● درمان غلظت خون به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. اگر وضعیت سلامتی فرد باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون شود، احتمالاً پزشک روش یا دارویی را برای کاهش آن توصیه کند. اگر پلی‌سیتمی ورا دارید، پزشک ممکن است دارویی به نام هیدروکسی اوره را تجویز کند.
● این دارو به کاهش سرعت تولید گلبول‌های قرمز در بدن کمک می‌کند. در حین مصرف هیدروکسی اوره، باید به‌طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید؛ چراکه باید مطمئن شوید که سطح گلبول قرمز شما خیلی پایین نمی‌آید.
چه زمانی به دکتر مراجعه کرد؟
● بیشتر اوقات، مردم نمی‌دانند که غلظت خون بالا دارند. این شرایط تنها زمانی مشخص می‌شود که آن‌ها تحت آزمایش خون قرار گیرند.
● شما در صورت ابتلا به این عارضه باید با پزشک در مورد نتایج آزمایش خون خودتان صحبت کنید؛ چراکه افزایش گلبول‌های قرمز خون می‌تواند به معنی داشتن یک بیماری زمینه‌ای دیگر باشد.
● اگرچه تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون می‌تواند نشان دهنده یک بیماری یا اختلال باشد؛ اما این موضوع همیشه درست نیست. عوامل دیگر، مانند زندگی در ارتفاعات بالا، می‌تواند بر تعداد گلبول‌های قرمز خون تاثیر بگذارند.
● اما اگر تعداد گلبول‌های قرمز خونتان بالاست، انجام آزمایش‌های اضافی پیشنهاد است. در این شرایط پزشک می‌تواند علت مشکل را پیدا کند و در صورت نیاز به درمان، درمان‌ها لازم را تجویز کند.
جمع‌بندی
● گلبول‌های قرمز نقش بزرگی در حمل اکسیژن در سراسر بدن دارند. اما وقتی بدن تعداد گلبول قرمز بیشتری تولید کند، می‌تواند باعث غلظت خون شود و شما را در برابر لخته شدن خون آسیب‌پذیرتر کند. تعداد زیاد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند نشان دهنده برخی از بیماری‌ها و اختلالات باشد.
● اگر تعداد گلبول‌های قرمز خون بالایی دارید، با پزشک مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند دلیل مشکل را پیدا کنند. همچنین در صورت نیاز به درمان، آن را تجویز کنند.
منابع:
○ my.clevelandclinic
○ medicalnewstoday.com
درج نظر